Puşkin (1799- ), Rusya’da soylu ve kültürlü bir ailenin üyesidir. Moskova’da doğar. 8 yaşında Fransızcası, Rusçası kadar iyidir. 11 yaşında Fransız edebiyatını ezberlemiş ve özgürlükçü şiirler ve taşlamalar yazmaktadır. 12 yaşında Çar 1. Aleksandr’ın yazlık köyünde açtığı okuldan 6 yıl boyunca hiçbir yere gidemez. Küçük yaşta “Yevgeniy Onegin’e” başlar, “Çingeneler”, “Peygamber” ve “Boris Godunov” orada yazar. Çocukluğunda yabancı eğitmenlerden çok anlattığı masallarla kendisini etkileyen ve Rusçasını ilerleten dadısı, Hitit Güneş Tanrısının ismini taşıyan Arina olur. 14 yaşında şiir okurken Kafkasyadaki Rus ordusuna gözlemci olarak atanır. İşte böylece Gürcistan’dan sonra Rus ordusuna katılmak için yolu Kars’tan geçer.
KARS
“Kılavuzum bir Türk delikanlısıydı. Türkçe konuşuyordu. Bütün dikkatimi toplamış onu anlamaya çalışıyordum. Yolda bir Rus subayı ile karşılaştık. Ordunun Kars’tan ayrıldığını söyledi. Yirmi verst (km.) uzaktaki Türk köyünde at değiştirdim. Benim Türk “Kars, kars” diye bağırdı ve atını dört nala kaldırdı.” Puşkin oraya varınca bir Türk hamamına gider. Kendisini Rusça bilen bir Ermeni delikanlısı karşılar. Bir de erkek kardeşi de vardır. Girdiği, alçak sedirlerin veeski kilimlerin olduğu odada annesi vardır. Yakılan ateş içerisini ısıtınca Puşkin soyunur. Kadın az sonra ek lezzetli soğanlı bir koyun yahnisi getirir. Geç olunca herkes aynı odada. Sabah olunca dolaşmaya çıkarlar. Erişilmez savunma mevzilerine ve yalçın bir kaya üzerine kurulmuş kaleye baktıkça, Kars’ı nasıl ele geçirdiklerine şaşırıp kalır. Ermeni kılavuz Artemi askerliğe heveslidir. Puşkin onu at getirmeye yollayınca yüzünden Asyalı olduğu anlaşılan bir subayla geri gelir. Subay resmi bir yazı ister. Puşkin düşünmeden cebindeki ilk kâğıdı adama uzatır. Bu Kafkas menzillerinde bir dilber için yazılmış bir şiirdir. Yarım saat sonra Karstan çıkarken, Ermeni Artemi bir Türk kısrağı üstünde, elinde esnek bir kargı, belinde hançer, Türkleri ve savaşları sayıklayarak yanı başından dörtnala ilerlemektedir.
BOŞ EKİN TARLALARI
Çevrede Köyler vardır fakat ahali kaçmış, tarlalar ve evler bomboş kalmıştır. Yolun bataklık yerleri doldurulmuş ve dçşenmiştir, derecikler üzerine taş köprüler kurulmuştur. Arazi gittikçe yükselir ve Soğanlı (Toros) sıradağlarının ilk tepeleri belirir. Ansızın yamaçta Kars çayının kıyısına yerleşmiş Rus Ordugahı görünür. Bundan sonra Puşkin’i Ordugah yaşamı, karşılıklı ateş, Yezidiler, Erzurum seraskeriyle savaş ve havaya uçurulan köy evleri beklemektedir. (Puşkin, Erzurum yolculuğu, 2001 Çev. Ataol Behramoğlu, Türkiye İş Bankası yayınları, s. 34-47)
https://erzurumsevdasi.com/erzurumda-ermeni-mezalimine-kadar-rus-isgali/
https://www.cografya.gen.tr/tr/kars/tarihce.html
