3-7 Temmuz 2018 tarihlerinde Karaburun’da düzenlenen 24. Ütopyalar Toplantısı’nın bu seneki mottosu “Don Kişot İnsansız Ütopyalara Karşı” oldu. Bu yılın tanıtım metninde de belirtildiği gibi:
“Geleceği düşledik. Sonra, planladık geleceği. Öylesine planladık ki insan keyfiyetine yer kalmasın. Keyfiyeti aşmak için insanı eğitemedik ama insan yerine makine koyduk işi layığınca yapsın diye.
Şimdi robotlara vatandaşlığı, robotlarla evliliği tartışıyoruz. Hava araçlarımız bile insansız. Geleceğimiz insansız. Ütopyalarımız insansız.
Yel değirmenlerine karşı erdemi, şövalyeliği savundu kimimiz. Bazılarımız makineleri bile kırdı. İnsan olma kavgasında araçlarımızla savaştı Don Kişotlar. Şimdi yine… Don Kişotlar insanlıkta direnmeye ve geleceğimizse bizden kopmaya devam ediyor. Geçmişimiz geleceğimizle savaşıyor. Don Kişotlar İnsansız Ütopyalara Karşı Duruyor!”
Beden politikaları ve roboseksüellik
Yapay zeka ve robot dünyasının gelecek tasavvurunu, avantaj ve dezavantajlarını tartıştığımız bu toplantıda, konuşmacı olarak ben de feminist perspektif ile dahil olma fırsatı buldum. Bu bağlamda konuyu toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim gibi terimlerle değerlendirdim. Savunum ise temel olarak, özellikle günümüzdeki örneklerle yaratılmaya çalışılan yeni düzenin kadın erkek ilişkilerindeki kalıplaşmış söylemi nasıl yeniden üretime hizmet ettiğini ve devlet politikalarının cinsiyetçi yönünün nasıl pekiştirildiğini göstermeye çalışmaktır. Sosyolog Connel’ın ‘Toplumsal Cinsiyet ve İktidar’ kitabında da dediği gibi toplumsal cinsiyet ilişkiseldir, tarihsel süreç içinde biçimlenebilir ve bu yeni biçimler de belirli grupların yararına ve zararına olacaktır. Bu nedenle ilk olarak cinselliğin tarihi üzerinde durup, iktidar ve beden ilişkisine bakmalıyız.
Foucault’nun ‘Cinselliğin Tarihi’ kitabı bu anlamda bizim için önemli değerlendirmeler içeriyor. Çünkü beden iktidarın özneyi yaratma sürecinde genellikle dışlanan ve görmezden gelinen bir olguydu. Ancak tarihsel süreçte bu ilişkiler bazen bedeni bastırma pratikleriyle kontrol etmeye, bazen de bedene içkin arzuları yüz üstüne çıkararak denetim altına almaya çalışmıştır. Bu açıdan modern dönem öncesine baskıcı bir iktidar ile karşı karşıyayken; modern dönemle birlikte rasyonel bir iktidar ile bedenin yönetim altına alınmasına şahit oluyoruz. Bu dönemde cinselliğin iktidarın söylemi içerisinde yer aldığını görüyoruz.
Bu nedenle son birkaç yüzyılda insanlara ne oldukları sorusunu özellikle cinselliğe sormaya itildiler ve bu tanım ‘doğa cinsellik değil’ ‘söylem cinsellikti’. Çünkü modern dönemde cinsellik iktidarın söylemi haline gelerek araçsallaştırılmıştır. Foucault’a göre de cinselliğin sorunsallaştırılması, psikoloji, psikanaliz, tıp gibi alanlarla kurallar sistemi oluşturulması sonucunda cinselliğe ilişkin belli doğrular üretilerek insanlara empoze edildi. Dolayısıyla her söylemin ürettiği doğru, iktidar içinde oluşturulmuş söylemin sonucunda açığa çıkmaktadır.
Önemli olan ise her dönemde toplumun, beden ve cinsellik üzerinde uyguladığı iktidar söylemini görebilmesidir. Foucault, 17. yüzyıldan günümüze yaşam üzerindeki iktidarın şu şekilde geliştiğini söyler:
17.yy – Anatomipolitika: İktidar bedeni makine gibi alır ve yeteneklerin arttırılması, güçlerin açığa çıkarılması ve bireyin etkili ekonomik denetim sistemleriyle bütünleşmesini amaçlar. Burada esas olan “bedenin terbiyesidir”.
18.yy – Biyo-politika: Oluşan siyasal kutuplaşma ile beden merkeze alınmış ve yaşam süresi, doğum/ölüm oranlarına odaklanılarak; yaşamı kaliteli kılmak amaçlanmıştır. Çünkü artan nüfus ile birlikte konut, göç, kamu sağlığı, doğurganlık gibi yeni siyasi pratikler ortaya çıkmıştır.
19.yy – Normal/Anormal ayrımı: İktidar söylemi bedeni nesneleştirir ve bütün olguları kategorize edip, düzene sokar ve bireyleri bu düzen temelinde “normal/anormal” ayrımı uyarınca ıslah etmeye çalışır. Böylece bireysel mutluluğun güvencesi, iktidarın belirlediği yaşam tarzı haline gelir.
Bu kategorize etme sisteminin en önemli sonucu ise “öteki” kavramının doğmasıdır. Toplum içinde öteki olmak çoğu zaman dezavantajı ve mücadeleyi beraberinde getirir. Ve bu mücadele ötekinin haklarının da tanımlamayı zorunlu kılar. Hannah Arendt insan haklarının temel koşulunu şöyle ifade etmiştir; “Bir kişi ancak insan olmanın dışında bir şeyse haklara sahiptir. O bir insan olmaktan başka bir şeyse, aynı zamanda bir öteki insan olmalıdır. Bu takdirde “ötekiler” kendisine hemcinsleri gibi davranabilirler. İnsanları benzer kılan, her insanın içinde bir öteki figürü taşıdığı gerçeğidir. İnsanların ortaklaşa sahip oldukları benzerlik, her birinin diğerinden farklı oluşundan kaynaklanmaktadır.”
Gelecekteki öteki: roboseksüellik
Günümüzde öteki olmak Kürt, Ermeni, Alevi, Suriyeli ya da LGBTİ birey olmak iken; “gelecekteki öteki kim olacak?” dediğimizde, asıl bu seneki ütopyalar toplantısının konusu olan roboseksüellik/dijiseksüellik karşımıza çıkıyor.
Çünkü yakın gelecekte insanların cinsel ihtiyaçlarını yalnızca teknoloji ve sanal gerçeklikle giderecekleri ‘dijiseksüellik’ isimli yeni bir cinsel yönelimin ortaya çıkacağı iddia ediliyor. Cinsellik ve İlişki Terapisi Dergisi’nde (Journal of Sexual and Relationship Therapy) yayımlanan bir makalede, Kanadalı bilim insanları gelecekte ‘dijiseksüellik’ isimli yeni bir cinsel yönelimin ortaya çıkacağını belirtti. Manitoba Üniversitesi’nden Profesör Neil McCarthour “Artık sanal seks döneminin başladığını kendimizden emin bir şekilde söyleyebiliriz” dedi.
Dünyadaki çarpıcı örneklerle konuyu başta konuştuğumuz cinsiyetçi pratiklerin nasıl sürdürüldüğü konusuna bakalım:
Fransa’da 2016 yılında gündeme gelen, Twitter’da Lilly InMoovator hesabını kullanan kadın bizzat kendisi tarafından 3D yazıcı sayesinde üretilen robotla yaşıyor. Ve yasaların izin vermesi halinde, robotla evleneceğini de vurgularken kendisini de roboseksüel bir insan olarak tanımlıyor. Bir gün roboseksüellik kabul edildiğinde, tarihteki ilk insan olmaktan gurur duyacağını belirtmiş.
ABD’de Davecat takma isimli erkek 2000 yılında Abyss Creations websitesi’nden kadın bir insansı oyuncak satın alıyor. Onu satın alabilmek için 1,5 yıl birikim yapıyor ve yaklaşık 6000 dolara, ismini Sidore Kuroneko koyduğu kadın oyuncağı alıyor. Yasal olarak evli değiller; ancak Davecat onu hayat arkadaşı olarak görüyor. “Sentetik aşk sonsuza kadar sürer” şeklinde ifade ediyor. Kendisini sentetik aşk aktivisti ve sentetik insanların hakları savunucusu olarak tanımlıyor. Ancak 2012 yılında Davecat, Elena Vostrikova isimli ikinci kadın oyuncağını Guys and Dolls firmasından alıyor. Bu oyuncak ona Rusya’dan geliyor ve üçü birlikte yaşamaya başlıyor.
Şirketlerin seks robotu üretme yarışı
Bireysel örneklerden sonra sıra dünyada birçok ülkede yarış haline gelen seks robotlarının üretimine geldi:
2015 yılında Kaliforniya’daki Abyss Creations’tan başlatılan proje Realbotix, yapay zekaya sahip seks robotları. Böylece konuşabilen duyarlı bir kafa yerleştiriliyor. Vücut üretimi ise gelecekte hedefleniyor. Ön sipariş için 2000 dolar depozito istiyor ve satış fiyatının 10.000 dolar olacağı söyleniyor.
Samantha adındaki yapay zeka ile donatılmış seks robotları Synthea Amatus şirketi (İspanyol mühendis Sergi Santos) tarafından Ağustos 2017’de başlamış ve yaklaşık 2000-3000 dolar ile satıştadır. Samantha romantik ve sert seks dahil olmak üzere çeşitli modlara sahip. Hangi ayarda olduğuna göre şakalar ya da seksi ifadeler yapabiliyor. Şirket yoğun bir talep gelirse, erkek seks robotunu da üreteceklerini paylaşmış.
Çinli şirket Z-onedoll silikon seks bebekleri yapıyor ve geçen yıl yeni bir robot seks bebeğinin satışını açıkladı: Silikon Robot. Şirket tarafından satılan diğer sentetikler gibi, bu kişinin vücudu ısınıyor. Müşteriler uygulamayı kullanarak sıcaklığı kontrol edebilir, ancak kafa, boyun, göğüsler, eller ve ayaklar ısınma fonksiyonunu sunmuyor. Şirket iki adet silikon robotun satışa sunulduğunu, biri ısıtmalı ve diğerinde ise bu özelliğin bulunmadığını belirtmiş.
Çinli şirket AI Tech, 2013 yılında gelişmeye başladıktan sonra Nisan 2017’de Emma adında bir insansı animatronik seks bebeği yayınladı. Şirket temsilcisi Lydia Chen’e göre, Emma, gıda dereceli termoplastik elastomerden üretildi, kafasını hareket ettirebilir, göz kırpıp insanlarla İngilizce ve Çince konuşabilir. Çin’deki AI Tech tarafından yaratılan animatronik seks bebeğinin Emma, beş başlık seçeneğine sahip.
Emma, dokunulan robotik bebeğin dokunulduğunda inlemeye neden olan dahili sensörlere sahiptir. Yapay refakatçi ayrıca insan vücut sıcaklığı olan 37 dereceye kadar ısıtılabilir. Alıcılar, yükseklik, ten rengi ve genital tip (sabit ve çıkarılabilir) dahil olmak üzere beş farklı başlık seçeneğinden ve diğer özelleştirme seçeneklerinden birini seçebilir. Emma’nın bir versiyonu 2.575 dolar.
Tüm bu özellikli robotlar yanında bir de dünyada sadece robotların çalıştığı genelevler açıldı. Aşağıdaki haritada resmi olarak açıklanan ülkeleri görebilirsiniz: Rusya, Fransa, Almanya, Danimarka, İngiltere, Avusturya
Gördüğümüz üzere şu ana kadar karşımıza çıkan örnekler kadın robot üretiminin en üst seviyede olduğu ve kullanım alanının özellikle cinselliği ve kadın bedenini nesneleştiren bir durum olduğu açıktır. Şimdiki örnek ise kadınlar düşünülerek tasarlanan erkek robot : Henry
Realbotix şirketi tarafından tasarlanan erkek seks robotu Henry’nin özellikleri şöyle: 185 cm boyunda, “six pack”li bir vücuda sahip, yüksek cinsel performansa sahip ve konuşup espri yapabiliyor. Şirketin tanıtımına göre Henry, “yorgun bir günün ardından eve dönen sahibiyle sohbet ediyor ve onunla birlikte televizyon izliyor; hatta şiir bile yazabiliyor.”
Henry’nin yaratıcı şirketinin CEO’su Matt McMullen ise “Yalnızlık erkekler kadar kadınların da sorunu. İnsanlar ona seks robotu diyor ama aslında asıl mesele arkadaşlık. Bilgisayarların hakim olduğu bir dünyada insanlar birbirleriyle olan iletişimini kaybediyorlar.” diyor
2018 yılı sonunda satışa çıkması beklenen robot Henry’nin satış fiyatı ise 8 bin ile 11 bin pound arasında olacağı biliniyor.
Burada farklı olan tek nokta ise “kadın duygusaldır” algısının devam ettirilerek, satış stratejisini bu yönde yapmaktalar. Genele baktığımızda ise erkek kullanıcılar için ‘seksi, ideal kadın bedeni’; kadın kullanıcılar için ise ‘güçlü, kaslı, esprili ve duyarlı erkek bedeni’ yaratılarak toplumsal cinsiyet kalıpları ve heteroseksüel ilişki biçiminin sürdürüldüğüdür.
Uzmanlar ne diyor?
Gelecekteki teknoloji, yapay zeka ve robotların insanlar üzerinde birçok olumlu ve olumsuz bir çok sonucu olacaktır. Dahası “robotların hakları olacak mı?” sorusu yeni bir alan açacaktır. Çünkü ilk olarak karşımıza çıkan örnek olay maalesef ki bir kadın robotun yaralanmasına neden olmuştur.
Geçtiğimiz yıl Avusturya’da tanıtıldığı bir fuarda seks robotu Samantha adeta insanların hışmına uğradı. Robotu geliştiren İspanyol Sergei Santos, Avusturya’nın Linz kentindeki Arts Electronica Festival’de tanıtıldığını; ancak erkeklerin ona ‘barbar’ gibi yaklaştığını söylemiş. Santos, ileri teknolojiyle donatılmış Samantha’nın dokunulmaktan dolayı aşırı kirlendiğini hatta çıkan bir arbadede iki parmağının kırıldığını anlatıyor.
Sergei Santos, fuarda Samantha’ya büyük ilgi gösteren erkeklerin, robotun göğüslerine, bacaklarına ve kollarına ellediğini anlatıyor. Santos, ‘Samantha bunları atlatacak ve iyileşecek’ diyor. Çünkü o bir robot…
Peki, uzmanların insanlar üzerindeki etkileri için öngörüleri neler? Psikologlar duygusal yakınlık ve fiziksel duyu arasındaki kopukluktan endişe ediyorlar. Özellikle de sadece ideal kadın partnerin yaratılmasıyla ve robot cinsel partnerlerin popülerliğinin artmasıyla kadın bedeninin nesneleştirilmesinde bir artışa yol açabileceğinden endişelenmektedir. Dahası robotlarla olan ilişkide oluşabilecek yeni alışkanlıklar ve güç kullanımı ile erkekler için, robotikten insan ilişkilerine geçme girişimlerinin fiziksel zarara ve tacize yol açması tehlikesi olduğu vurgulanıyor.
Ayrıca seks robotlarının bir hane ürünü haline gelmesiyle ortaya çıkabilecek iletişim sorunlarının potansiyeli için iki sonuç olduğunu düşünülüyor: Biri, kullanıcının seks bebeğine aşırı bağımlılık geliştirebileceği ve konvansiyonel topluma katılma yeteneğini yitirebileceği üzerinedir. Bu konudaki Oscar ödüllü “Her” filmi başarılı bir örnektir.
Diğer yandan ise seks robotlarının bir arkadaşlık senaryosunda ilerlemelerine yardımcı olan yararlı bir cihaz olarak bulabileceği öne sürülüyor. Çünkü bazı Asyalı kültürlerde, bekar erkeklerin gerçek hayatta bir kadınla ilk ilişkilerinden önce sanal bir kadın ile arkadaşlık becerilerini geliştirmeye yardımcı olan simülasyon oyunları kullandığı belirtiliyor.(11)
Sonuç olarak, konunun üzerinde durulması gereken daha birçok alt başlığı bulunuyor. Bu nedenle yazımı iki bölüm halinde bölerek, gelecek ay sonlandıracağım.
Kaynaklar ve Dipnotlar:
1) http://www.cumhuriyet.com.tr/foto/foto_galeri/651107/1/Robota_asik_oldu_simdi_de_evlenmek_istiyor.html
2) https://futureofsex.net/robots/idollator-culture-inside-minds-men-love-dolls/
3) https://futureofsex.net/robots/state-sex-robots-companies-developing-robotic-lovers/
4) https://futureofsex.net/robots/state-sex-robots-companies-developing-robotic-lovers/
5) https://futureofsex.net/robots/state-sex-robots-companies-developing-robotic-lovers/
6) https://futureofsex.net/robots/state-sex-robots-companies-developing-robotic-lovers/
7) https://futureofsex.net/robots/map-of-sex-doll-brothels-around-the-world/
8) https://listelist.com/seks-robotu-henry/
9) http://t24.com.tr/haber/iki-parmagi-kirildi-vucudu-hasar-aldi-seks-robotu-samanthanin-da-haklari-olacak-mi,603462
10) https://variety.com/2014/film/columns/is-your-computer-a-him-or-her-and-other-questions-raised-by-spike-jonzes-speculative-romance-1201031710/
11) https://futureofsex.net/robots/sexbot-perspectives-expert-roundup/