Devletler arası jeopolitik ve jeo-ekonomik gelişmeler uluslararası işbirliği platformları G7 ve BRICS gündemlerine de yansıyor. Böylesi bir bağlamda, küresel ekonomi, siyaset ve güvenlik konularındaki etkinlikleri dolayısıyla G7 ülkeleri arasındaki ilişkiler ve grup olarak G7’nin uluslararası konumu ve Çin ve Rusya’nın başat güçler olduğu BRICS gruplaşması araştırma konuları olarak önem arz ediyor.
G7
Güncel uluslararası bağlam zaman zaman birbirleriyle yakın veya eş anlamlı, zaman zaman ise karşıt anlamlı çeşitli kavram ve kelimeler kullanılarak tanımlanmaya çalışılıyor. Örneğin, küreselleşmenin sonuna gelindiğini ifade eden deglobalization kavramının yanı sıra küreselleşmenin sonlanmaktan ziyade yavaşladığını belirten slowbalization kavramı da kullanılmaktadır. Ekonomik ilişkilerin, stratejik ve güvenlik bağlamında değerlendirildiğine vurgu yapan jeo-ekonomi, ekonomik ve ticari ilişkilerde bir ülkeye ekonomik anlamda aşırı bağımlılığı azaltmayı ifade eden de-risk ve uluslararası yatırımların dost ülkelere yapılmasını tanımlayan friendshoring, son yıllarda ABD ve AB politika belgelerinde sıklıkla kullanılan kavramlar olarak öne çıkmaktadır.
Söz konusu kavramlar güncel uluslararası bağlamı da yansıtmaktadır. Ekonomik ilişkiler gözden geçirilmekte ve gümrük vergileri, özellikle Çin’den ithal edilen elektrikli araç ve diğer stratejik materyal ve ürünlere yönelik, yükseltilmektedir. Bu dönemi liberal ekonomik ve siyasi uluslararası düzenin ve Batı’nın hegemonyasının sonu olarak nitelendiren görüşler de mevcut.
G7, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve serbest pazar ekonomisini benimsemiş, ekonomik olarak dünyanın en büyük yedi ülkesinin oluşturduğu gayri resmi işbirliği platformudur. ABD, Almanya, Japonya, Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Kanada’dan meydana gelmektedir. Ortak değerlere sahip G7’nin artan jeopolitik ve ekonomik sınamalarla birlikte jeo-ekonomik aktör olma özelliği de ön plana çıkıyor ve aynı zamanda G7 ülkelerinin uluslararası meselelerde ortak politikalar oluşturduklarına dair emareler de gözlemleniyor.
Örneğin ABD, Çin’den ithal edilen elektrikli araçlara yönelik gümrük vergisini 14 Mayıs 2024’te yüzde 25’ten yüzde 100’e yükseltmişti. Benzer şekilde Avrupa Birliği Ekim 2023’te başlattığı soruşturmanın ilk sonucuna (12 Haziran) istinaden, Çin’den ithal edilen elektrikli araçlara ilave gümrük vergisi uygulama kararı aldı. Mevcut yüzde 10’luk gümrük vergileri BYD’nin ürettiği elektrikli araçlarda yüzde 27’ye, Geely marka elektrikli araçlarda yüzde 30’a ve SAIC marka elektrikli araçlarda yüzde 48,1’e çıkarıldı (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_24_3231). Vergi oranlarındaki farklılıklar firmaların soruşturma süreçlerinde işbirliği yapması gibi nedenlerden kaynaklanıyor. Söz konusu vergiler 4 Temmuz-4 Kasım 2024 tarihleri arasında geçici olarak yürürlükte kalacak. Avrupa Komisyonu’nun konuya ilişkin nihai kararını Kasım 2024’te açıklaması bekleniyor.
Elektrikli araçlara yönelik gümrük vergileri ABD, Avrupa Birliği ve diğer G7 ülkelerinin risk azaltma (de-risk) politikalarının uygulamadaki örnekleridir. AB Ekonomik Güvenlik Stratejisi’nde (Haziran 2023) AB’nin de-risk politikası uygulayacağı belirtilmişti. Güneş panelinin yüzde 96’sını Çin’den ithal eden AB, böylesi bir bağımlılığın elektrikli araç piyasasında oluşmasını engellemek için (Çin elektrikli araç üretimi henüz başlangıç/oluşum aşamasındayken) önlemler almaktadır (Feas, Iglesias, Etxeberria, Steinberg, 2024).
G7 ülkeleri son olarak İtalya’daki Zirve’de (13-15 Haziran 2024) bir araya geldi. İtalya Başbakanı Meloni’nin daveti üzerine ülkemiz de zirveye katıldı. Geçtiğimiz yıl (Mayıs 2023) Hiroşima Zirvesi sonuç bildirgesinde ekonomik güvenlik ve risk azaltma (de-risk) vurgusu yapılmış idi (https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/2023/05/20/g7-hiroshima-leaders-communique/) İtalya Zirvesi sonuç bildirgesine bakıldığında Çin’e yönelik risk azaltma politikası devam etmektedir (https://www.g7italy.it/wp-content/uploads/Apulia-G7-Leaders-Communique.pdf). Çin’le olan rekabetinde ABD, G7 düzleminde Çin’e karşı ortak politikalar oluşturulmasını istemektedir. Rusya-Ukrayna savaşı da Avrupa nezdinde G7’nin önemini artırmaktadır. Bir diğer ifadeyle, ABD-Çin rekabeti ve Rusya-Ukrayna savaşı G7 ülkeleri arasında işbirliğini pekiştirmektedir (Jokela ve Saul, 2023).
Fakat, G7 ülkelerinin dünya ekonomisinde azalan payları, G7’nin gayri resmi bir işbirliği platformu olarak kurumsal kapasitesinin kısıtlı olması, 7 ülke arasındaki ulusal çıkarların her zaman örtüşmemesi G7’nin küresel etkisini azaltmaktadır. Ayrıca, ABD ekonomisinin büyüklüğü ile kıyaslandığında diğer G7 ülkelerinin ekonomik kapasiteleri dengeli ve istikrarlı ekonomik politikaların hayata geçirilmesini zorlaştırabiliyor. Son olarak, sınırlı kurumsal kapasite dolayısıyla, alınan kararların takip edilmesi ve gerektiğinde zorlayıcı tedbirler alınması mümkün olmuyor.
Söz konusu ‘‘engellerin’’ ortadan kaldırılmasını savunan görüşlere göre G7’nin kurumsal kapasitesi geliştirilmeli, ortak çıkar ve tehdit etrafında birleşme sağlanmalı, ABD dışındaki G7 ülkeleri jeo-ekonomik önlemler uygulamaya ilişkin yetenek ve kapasitelerini yükseltmeli (yük paylaşımı) ve yeni ve genişletilmiş çalışma grupları oluşturularak G7’nin genişleyen gündemine (finansal istikrar, ambargo eşgüdümü, yatırım programları, ticaret kısıtları, teknoloji ve savunma) daha çok odaklanılmalıdır. ‘‘G7 içindeki’’ düzenlemelere ilaveten benzer düşünen ülkelerin süreçlere dahil edilmesi ve işbirlikleri geliştirilmesi de önerilen görüşler arasındadır (Schmucker, Mildner ve Shapiro, 2024).
BRICS
Batı’nın uluslararası düzen ve işbirliğine karşı yeni bir işbirliği modeli olarak öne çıkmaktadır.
BRICS, çok taraflılığın geleceğinde çok kutupluluğun kaçınılmaz bir özellik olarak görmektedir. Küresel Güney’in Batı dünyasına yönelik güven sorunu, BRICS’in ‘‘küresel Güney’’ nezdindeki işbirliği modeli olarak önemini artırıyor. Çok kutuplu bir dünyada küresel Güney’in uluslararası ilişkilerdeki diplomatik manevra kabiliyetinin arttığı (Kühnhardt, 2017:216) göz önüne alınırsa, Batı ve Doğu’nun Güney üzerinden de bir rekabet yaşaması doğaldır (Ikenberry, 2024).
Çin’in öncülüğünde kurulan Yeni Kalkınma Bankası (2015) ve Asya Altyapı Yatırım Bankası (2016) gibi çok taraflı uluslararası kurumlar oluşturuldu. Kurumsallaşma açısından bakıldığında her iki oluşumda önem arz etmektedir.
Güncel küresel bağlamda Rusya açısından BRICS’in önemi artmaktadır. ABD ve Avrupa’yla ticaret hacmi azalan Rusya, ticaretini BRICS ülkelerine yönlendirmektedir. Rusya açısından BRICS, ekonomik ambargoların yükünü azaltma ve küresel alandan izole olmasını engellemektedir. Örneğin, Çin ve Hindistan Rus petrolünün en büyük iki alıcısı konumuna gelmiştir (Fofack, 2023). Zbigniew Brzezinski, ABD’nin Avrasya’daki etkinliğine karşı en kötü senaryoyu Rusya, Çin ve İran koalisyonu olarak tanımlamıştı (Brzezinski, 1997:76). Güncel gelişmelere bakıldığında Çin ve Rusya’nın yakınlaştığını görüyoruz. Yakınlaşmanın gidişatı önümüzdeki dönemlerin önemli bir konusudur.
Ekonomik dayanışma ve işbirliği eğiliminin yanı sıra aksini gösteren gelişmeleri de gözlemek mümkün. Brezilya, elektrikli araçlara yönelik gümrük vergisini 2026 yılına kadar yüzde 35’e yükseltmeyi planlıyor. Brezilya’nın elektrikli araç ithalatının yüzde 92’si Çin’den gerçekleştiği göz önüne alındığında esasında Çinli elektrik araç üreticilerini etkileyecektir. Bununla birlikte, uluslararası alanda ön görüler her zaman gerçeklik kazanmayabilir. BRICS’e katılması beklenen Arjantin, yeni devlet başkanının göreve gelmesiyle bu karardan vazgeçmiştir (https://www.bbc.com/news/world-latin-america-67842992 – :~:text=Argentina’s new President, Javier Milei,preceding government had been revised.)
Sonuç yerine
Büyük güç rekabeti uluslararası işbirliği platformlarının gündemlerini de etkiliyor. Türkiye’nin G7 İtalya Zirvesi’ne davet edilmesi, G7 ülkelerinin benzer düşünen ülkelerle işbirliğini geliştirme politikası bağlamında ele alınır ise Türkiye’nin uluslararası konumu, ekonomisi ve dış politikası açısından anlam kazanmaktadır. ABD ve Avrupa Birliği’nin Çin’den ithal edilen elektrikli araçlara yönelik ilave gümrük vergileri getirdiği bir ortamda Türkiye, Çin’den ithal edilen elektrikli araçlarda gümrük vergisini yüzde 40 oranında yükseltme kararı aldı.
Çok kutuplu dünya düzeni, etkin bir uluslararası sistemin yokluğunda, farklı uluslararası toplumların (Batı, Doğu ve Güney) ön plana çıkması ve aralarındaki işbirliği ve rekabet unsurlarının bütünüdür. Uluslararası toplumlar arasındaki ilişkilerin gidişatı ve nasıl bir uluslararası sistemin ortaya çıkacağı önümüzdeki dönemlerin temel olgularından olacaktır. G7 ve BRICS ilişki dinamikleri bu kapsamda önemli emarelere sahiptir.
Kaynakça
Brzezinski, Z. (1997). The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives. Basic Books: New York.
Feas, E. Iglesias, M.O, Uribe-Etxeberria, A, M., Steinberg, F. (2024). The economics and geopolitics of electric cars: a European Perspective. Real Instituto Elcano.
Fofack, H. (2023). Piece by piece, the BRICS really are building a multipolar world. Atlantic Council.
Ikenberry, J. (2024). Three Worlds: The West, East and South and the competition to shape global order. International Affairs, 100 (1), 121-138.
https://academic.oup.com/ia/article/100/1/121/7506681
Jokela, J. & Saul, A. (2023). The Changing Dynamics of the G7, G20 and BRICS: Informal Multilateral Cooperation Is Increasingly Important in an Era of Strategic Competition. The Finnish Institute of International Affairs.
Kühnhardt, L. (2017). The Global Society and Its Enemies: Liberal Order Beyond the Third World War. Springer.
Schmucker, C., Mildner, S.A, & Shapiro, A. (2024). The G7’s Geoeconomic Future
Insights from Conflicts with Russia, China, and Iran. German Council on Foreign Relations.
https://dgap.org/en/research/publications/g7s-geoeconomic-future
Plummer, R. (2023, 29 December). Argentina pulls out of plans to join Brics bloc. BBC.
European Commission Press Release (2024, June 12). Commission investigation provisionally concludes that electric vehicle value chains in China benefit from unfair subsidies
https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_24_3231
Apulia G7 Leaders’ Communiqué (2024, June 14)
https://www.g7italy.it/wp-content/uploads/Apulia-G7-Leaders-Communique.pdf
The White House Press Release (2023, May 20). G7 Hiroshima Leaders’ Communiqué.
