Şüphesiz ki, ‘teşkilat’ kavramı anlamı itibariyle bizlere çoğulu çağrıştırır. Belki teşkilatlanma fikri tek bir kişi aklından çıkar şayet fikir sahibi etrafında bir kitle toplayamazsa bu kelimenin nihayetinde hiçbir önemi kalmayacak ve gerçek hayatta vücut bulamayacaktır. En son Hakkı Baha Pars Bey hakkındaki önceki yazıda teşkilatlanmanın, kamuoyu oluşturmanın tam da bahsettiğim bu konuya değindiğini anlatmaya çalışmıştım, kaldığımız yerden devam edelim.

Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin embriyo aşamasında kalmasından sonra 1906 yılının eylül ayında üyeler yeniden yapılanmaya gider. Mevcut yönetime karşı Jön Türk hareketi , bölgedeki öteki muhalif oluşumlar, siyasi birikim yani kısacası yeniden yapılanma için gereken çevre koşulları uygundur. 1906 yılının temmuz ayında oluşmuş olan bu çevrede çeşitli gizli cemiyet oluşumlar mevcuttu. İşbu cemiyetleri tek çatı altında birleştirecek olan Vatan ve Hürriyet Cemiyeti olmuştur. (Arslan, 2018) Sonrasında bu cemiyet güncel hayatta daha çok duyduğumuz, tarihin ön sahnesinde sıkça yer alan İttihat ve Terakki adını almadan Talat Bey (Babacan, 2012) ve arkadaşlarının kurmuş olduğu Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile gizli teşkilatlanma çalışmaları sırasında karşılaşacak ve birleşecektir. Merkezi Selanik olan Vatan ve Hürriyet Cemiyeti, Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ne katılarak faaliyetlerini tek çatı altında yürütmüştür.

Osmanlı Hürriyet Cemiyeti Yapılanması

“Osmanlı Hürriyet Cemiyeti” 1906 yılının Eylül ayında Mithat Şükrü (Bleda) tarafından Selanik’te kurulan ve üyelerinin çoğunluğu 3. Ordu mensubu (Sediroğlu, 2017) subaylar tarafından oluşan gizli bir örgüttür. Örgüte mensup olan ilk kişinin numarası 111 ile başlar ve bu ilk üye İsmail Mahir ya da Mülazım Mustafa Necip’tir. (Kemaloğlu, 2022) Selanik’te on kişi toplanır ve yaş sırasıyla numaralanırlar. (Şehsuvaroğlu, 1959) On üyenin içerisinde Ömer Naci Bey, Hakkı Baha Bey, Midhat Şükrü (Bleda) Bey bulunmaktadır. (Kemaloğlu, 2022) Kurucu üyelerin numaraları normalde 10’dan başlıyordu ama numaralara 100 ilave edilip 111’den başlatılmıştır. Bunun yapılma amacı cemiyetin sayısal olarak kuvvetli görünmesi ve üyelerin maneviyatlarının yüksek tutulmak istenmesiydi. (İnan, 1937) Cemiyette hücre tipi yapılanma mevcuttu ve gizlilik son derece önemliydi. (Kemaloğlu, 2022) Cemiyete üye alınacağı vakit üye gözleri bağlı bir şekilde cemiyet heyetine getiriliyor ve yüzleri maskeli üç kişiden oluşan bir ‘yemin heyeti’ önünde mensubu olduğu dinin kutsal kitabına ve silaha el konularak yemin ettiriliyordu. (Özkan, 2008) Şayet üye yemin ihanet ederse ölümle cezalandırılacağı bildiriliyordu. Cemiyette lider ya da başkan konumunda kimse bulunmamakla birlikte İsmail Canbolat, Talat ve Rahmi Bey’lerden oluşan bir yüce divan mevcuttu. (Kuran, 1959) Cemiyetin gerçekleştireceği toplantılarda ise salonda bulunan üyelerden birisi seçilerek o gün oturuma başkanlık ediyordu. (İnan, 1937) Yemin törenine üyeyi getiren mensuplar ise birbirlerini tanıyacak şekilde organize olurlardı. (Katkat, 2019) Cemiyetin bu şekilde üye kaydetmesi Mason (Babacan, 2012) teşkilatına has bir usul izlendiğini ispatlar.

Hakkı Baha Pars Bey, Talat Bey ve Enver Paşa

Cemiyetin yönetim şekli kurulduktan sonra yemin heyetinin seçtiği kişilerle birlikte üye alımı yapılmaya başlanmıştır. Ekim ayı içerisinde üye olanlar arasında Enver Paşa’nın amcası Mümtaz Yüzbaşı Halil (Kut), Erkan-ı Harp Binbaşı Cemal Paşa, Erkan-ı Harp Binbaşı İsmail Hakkı gibi isimler bulunmaktaydı. (Kemaloğlu, 2022) Erkan-ı Harp Binbaşı Enver Paşa ise 18 Ekim 1906’da Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ne katılır. (Kemaloğlu, 2022) Enver Paşa’nın numarası 152’dir. Enver Paşa’yı yemin ettirmek üzere cemiyetin Selanik şubesine getiren yemin heyeti arasında Hakkı Baha Pars Bey bulunmaktadır. (Aydemir, 1995) Enver Paşa amcası Mümtaz Yüzbaşı Halil Bey’in yönlendirmesi ile cemiyete üye olmak için Bursalı M. Tahir Beyle görüşmüştür. Enver Paşa o gün cemiyetin on kurucu üyesinden Bursalı M. Tahir Bey haricinde Hakkı Baha Pars Bey ile de tanışmıştır. Hakkı Baha Pars Bey Enver Paşa’yı cemiyetin şubesine yemin ettirmek üzere getirmiştir. Enver Paşa’ya yemin törenini düzenleyen cemiyet üyeleri arasında Talat Paşa da bulunmaktadır. Yemin töreni bittikten sonra Enver Paşa görev yeri olan Manastır’a hareket etmiştir. Artık Manastır’da askeri görevi hariç bir de Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ni örgütleme görevi vardır. (Aksu, 2018)

Kaderin cilvesi odur ki sonrasında Hakkı Baha Pars Bey Mustafa Kemal Paşa’yı da Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ne üye olmak üzere getiren yemin heyetindendir. Böylelikle İttihat ve Terakki iktidarı boyunca kader birliği yapacak Talat Bey, Enver Paşa ve Mustafa Kemal Paşa ilk kez aynı çatı altında Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ve Hakkı Baha Pars Bey aracılığı ile tanışırlar. (Aydemir, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C.I, 1995)

İttihat ve Terakki Faaliyetleri

7 Eylül 1906’da Hilal Cemiyeti olarak kurulan (Kemaloğlu, 2022) Osmanlı Hürriyet Cemiyeti 27 Eylül 1907 tarihinde Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti ile birleşmiş ve Osmanlı ittihat ve Terakki Cemiyeti (Ahmad, 1984) olarak faaliyet göstermeye başlamıştı. Hakkı Baha Bey İttihat ve Terakki Fırkası Selanik Merkez Heyetinin Umumi Merkezi Muhabere işlerinin başına getirilmiştir. (Kemaloğlu, 2022) Hakkı Baha Pars Bey Mustafa Kemal Paşa ve Fethi Okyar’ı 29 Ekim 1907’de kendi evinde ant içirerek üye yapmıştır. (Kemaloğlu, 2022)

Hakkı Baha Pars Bey, sadece Enver Paşa ile Mustafa Kemal Paşa’nın cemiyetine aracılık etmekle kalmamış Celal Bey’in de cemiyete girmesine aracılık etmiştir. Celal Bey 1905 yılında kayın pederinin ağabeyi tarafından Bursa’da açılan Deutsche Orient Bank’ta çalışmaya başlamıştır. (Kemaloğlu, 2022) Bu esnada İttihatçıların yayınları ve faaliyetleri ile burada tanışır. Hakkı Baha Pars Bey’in aracı olması ile 23 yaşında cemiyete üye olur. Celal Bey, Galip Hoca adıyla Ege dağlarında İttihat ve Terakki’yi, çeteciliği örgütler. (Kemaloğlu, 2022) İlerleyen vakitlerde ise cemiyetin Bursa şubesinin Katib-i Mesul’ü olarak görev alır. (Kemaloğlu, 2022)

Hakkı Baha Bey , İttihat ve Terakki Cemiyetinin en kuvvetli yayın organlarında yazarlık yapmış ve 2. Meşrutiyet’in kurucuları arasında bulunmaktadır. (Kemaloğlu, 2022)

Hakkı Baha Pars Bey’in Memuriyet Hayatı

Hakkı Baha Pars Bey Bursa Sanayi Mektebi müdürü olarak görev yaparken Hüdavendigar Vilayeti maarif Müfettişliğine terfi ettirilir. (Ağca, 2007) Burada Bursa’da bulunan okulların inşası, bakımı, müfredatı ile ilgilenir.

Bu görevinden sonra ise Bursa Belediye Dairesinin Su İdaresi Müdürlüğüne geçer. (Ağca, 2007)

1912 Meclis-i Mebusan’ında Bilecik mebusluğunu 3 ay üstlenmiştir. (Kemaloğlu, 2022) Meclis Balkan Savaşları yüzünden feshedildiği için askerlik görevine geri dönmüştür. Hakkı Baha Bey bir yıldan fazla süre cephe gerisinde Onuncu Kolordu (Arslan, 2018) Terkos (Tuna, 2016) müfrezesinde Mülazım-ı Evvel olarak görev yaptıktan (Ağca, 2007) sonra terhis edilmiştir. Terhis olduktan sonra Balıkesir’e bağı Erdek kaymakamlığına tayin edilir. (Huyugüzel, 2000) Erdek kaymakamlığına getirildikten sonra bölgede yoksullukla mücadele eder, Türk Yurdu dergisinde şiirler yazar. (Kemaloğlu, 2022)

Memuriyet hayatı haricinde Bursa’da faaliyete geçen ilk şirketlerden birisi olan Mensucat-ı Osmaniye Anonim Şirketi’nin kurucu ortaklarındandır. Bu şirketi kurma amaçları arasında Osmanlı’nın ekonomisini millileştirmek istemesi yatmaktadır. (Boykoy, 2013)

Bursa’da Cemiyetçilik Faaliyetleri

Milli Mücadele döneminde teşkilatlanmanın önemini en iyi anlatan oluşum şüphesiz ki Kuvayı Milliye olmuştur. Hakkı Baha Pars Bey’in kuvvetli bağlantıları ile birlikte Bursa adeta yeniden kurulacaktır…

Kaynakça