1904 yılında Priştine’de doğan İlyas Bazna(Elyasa Bazna) İkinci Dünya Savaşı sırasında yaptığı faaliyetlerle yüzyılın ajanı olarak adlandırılmaktadır.
1918 yılında Sırpların Priştine’yi işgali ile ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etmiştir. Askerlik hizmetinin bir kısmını Çankaya Köşkü’nde Atatürk’ün yanında yapmıştır.Terhis olduktan sonra ticarete atılmış, ancak başarılı olamamıştır.Dil bilmesinden dolayı 1930-1944 yılları arasında Yugoslavya, Amerika Birleşik Devletleri, Almanya ve İngiltere büyükelçiliklerinde şoför, kavas ve özel hizmetli olarak çalışmıştır.Almanya’nın Türkiye’deki büyükelçisi Franz von Papen tarafından kendisine Çiçero adı takılmıştır.
Casusluk serüveni başlıyor
Eğitimli bir opera sanatçısı olan Bazna, 16 yaşında Fransız ordusuna katılmadan önce askeri akademiye gönderilmişti. Hırsızlık yaptığı için Fransızlar tarafından ağır işlerde çalıştırıldı. Serbest bırakıldığında işçi, taksici, itfaiyeci olarak çalıştı. Sırpça, Hırvatça, Fransızca konuştuğu için hem Türkiye’de hem Fransa’da diplomatlar ve konsolosluk çalışanlarıyla bir aradaydı. Emrinde çalıştığı insanların yanındayken etrafında olup bitenlerle fazlasıyla ilgiliydi. Almanya Büyükelçiliği’nde çalışmaya başladı ancak fazla meraklı olduğu için buradan kovuldu. Bu sefer İngiliz Büyükelçiliği’nde uşak olarak işe alımdı. Daha önce Almanya Büyükelçiliği’nden kovulan bir çalışanın başka bir büyükelçilikte işe alınması düşünülmesi gereken bir noktadır.Bu olayın arkasında 1926 yılında Atatürk tarafından kurulan gizli servisimiz M.A.H. olabilir.Atatürk’ün hayatta olduğu bu son dönemlerde olası bir kargaşada Hatay’ın anavatana katılması planlanıyordu.Bu nedenle Arnavut kökenli bir Türk vatandaşı olan Banza’nın büyükelçiliklerde iş bulması zor değildi.
Bazna,kısa sürede Sir Hughe Knatchbull Hurgesse’nin güvenini kazandı.o derece ki Bazna ona banyodayken opera şarkıları söylüyordu.Bu arada Bazna bazı aile fertlerini öldürmelerinden dolayı İngilizleri sevmiyordu.Bazna’nın İngiliz Büyükelçiliği’ne yerleşmesi, Alman Büyükelçisi Von Papen’in dikkatini çekmişti ve ona casusluk teklif etmişti.Böylelikle hem ihtiyacı olan parayı kazanacak hem de sevmediği İngilizler aleyhine ajanlık yapacaktı.Sir, gizli belgeleri evinde saklıyordu ve Sir’ ün uşağı olan Çiçero kod adlı Bazna’dan Nazi Almanyası’na bilgi akışı bu şekilde başlamıştı.Von Papen, Bazna’ya bilgi aktardıkça daha çok para kazanmaya başlamıştı.Ancak sonradan anlaşılacaktı ki Von Papen’in verdiği paralar sahteydi.
Bazna’nın Sir’ ün karısıyla da bir lişkisi olmuştu, ancak büyükelçi bunu görmezden gelmişti.
Gizli Belgeler Ortaya Çıkıyor
Bazna, aynı zamanda bir çilingirdi.Sir’ ün odasında kasada sakladığı gizli belgelerin fotoğraflarını çekip Almanlara satıyordu.belgelerde pek çok önemli bilgi bulunmaktaydı.Türkiye savaşa çekilmek isteniyordu.Askeri faaliyetler ve stratejilerle ilgili pek çok bilgi de mevcuttu.Tahran,Kahire,Normandiya istilasında yapılan müttefik konferansları,Amerikan Başkanı Roosvelt, İngiltere Başkanı Churcill, Çin lideri arasındaki görüşme tutanakları, İnönü ile Roosvelt arasında geçen gizli görüşme tutanakları mevcuttu. Pek çok İngiliz subayı Türkiye’ye getirilmiş, Trakya’ya kurulacak havaalanı ile Almanların Romanya’daki Dobruca tesislerinin vurulması planı yapılmıştı.Bu önemli bir bilgiydi ve Alman büyükelçisi bunu kullanmaya karar verdi.Türkiye dışişleri bakanıyla yaptığı görüşmede Türkiye’yi tehdit ediyordu.Almanlar için Dobruca’daki tesis çok önemliydi.Türkiye bunun üstüne ingiltere’ye gözdağı verdi ve silah listesi yollayarak İngiltere’nin Türkiye üzerindeki oyununa engel oldu.
Bu arada Çiçero’nun hayat standartları değişmişti,hizmetli gibi yaşamıyordu.
Berlin, Çiçero’dan gelen belgelerin bazılarını dikkate alıyor bazılarını almıyordu.Çiçero’nun çift taraflı çalışabileceği düşünülüyordu.Nitekim Almanlara verdiği bazı bilgiler yanlıştı.Fakat Çiçero’nun Nazi sempatizanı olmasa da İngilizlere karşı Almanları tercih ettiği biliniyor.Hitler ona savaş bittikten sonra bir villa vermeyi vaadediyordu.
Von Papen elde ettiği bilgileri Türk dışişleri bakanına söyledikten sonra İngilizler durumdan haberdar edildi, ancak casus bulunamadı.Bilgi akışı bir süre daha devam etti.
Türkiye, savaş yıllarında bir yandan tarafsızlığını korumaya çalışıyordu.Ancak Almanlar’ın askeri başarısızlıkları Türkiye’yi bu konuda zor durumda bırakıyordu.
Diğer taraftan Hitler bilgilerin doğruluğundan şüphe ediyor, bu bilgilerin arkasında İngiliz istihbaratının etkisi olduğunu düşünüyordu. Almanlar,sattığı bilgiler karşılığında sürekli fiyat arttıran Çiçero’ya artık sahte para vermeye başladılar.
Türkler’i endişelendiren konu Stalin’in Türkiye’nin tarafıszlığını bırakmasıyla Bulgaristan’a savaş ilan edecek olmasıydı.Bu konu Boğazları da tehlikeye atıyordu.Çiçero’nun verdiği bilgilerden Sofya’nın bombalanacağı öğrenildi.Ancak Almanlar bu durumdan Bulgaristan’ı haberdar etmek yerine istihbaratın doğruluğunu teyit etmek amacındaydı.Böylelikle istihbaratın doğruluğu ortaya çıkmış oldu ancak Sofya harap olmuştu.
Sonuç olarak Hitler bütün bunlardan faydalanmasını bilemedi.Şansının yaver gitmesi sayesinde bir süre başarıya ulaşsa da devamı gelmedi.Çiçero’nun verdiği bilgilere göre hareket etseydi 2.Dünya Savaşı’nın kaderi çok başka sonuçlar doğuracaktı. Alman Büyükelçiliği’nde sekreterlik yapan Lena Kapp’ın Amerikan ajanı çıkmasıyla sıranın kendisine geldiğini düşünen Çiçero Almanlardan aldığı sterlinlerle kaçtı. Kaçışıyla birlikte o çok önemli bilgileri aktaran kişinin Çiçero olduğunu anlayan ingilizler büyük şaşkınlık yaşadı. Sterlinlerin sahte çıkmasıyla Almanlara tazminat davası açan çiçero davayı kazansa da çok az miktarda para alabildi. Para için casusluk yapan Çiçero 1970 yılında Münihte sefalet içinde öldü.
Çift Taraflı Ajan mı Yoksa M.A.H. İçin Türkler’e mi Çalışıyordu?
Çiçero’nun hangi tarafa çalıştığı hep spekülasyonlara sebep oldu.Almanlar ondan gelen bilgilere karşı hep temkinliydiler.İngilizlere çalıştığını veya her iki tarafa çalıştığını düşünmüşlerdi.Türk gizli servisi M.A.H hesabına çalıştığı da iddialar arasındadır.M.A.H’ a sızdırdığı bilgiler sayesinde Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı’na girmesi engellenmiştir.İddialardan biri de Çiçero, Türkler’in Almanlara sunduğu bir kurtarıcıdır.Hürriyette çıkan haberde, Milli İstihbarat Teşkilatı tarafından yazdırılan “M.İ.T.’in Tarihçesi” adlı kitapta Çiçero’nun M.İ.T. tarafından çok yönlü kullanıldığı yazmaktadır.M.İ.T.’in internet sitesinde ise aynen şu ifadeler kullanılmaktadır;
‘‘Savaş yıllarının sonunda Çiçero’nun İngiliz Büyükelçiliği’nde özel hizmetli olarak bulunduğu sırada, Türkiye’nin müttefiki İngiltere aleyhine Alman Gizli Servisi hesabına casusluk yaptığı ve savaş sırlarını Almanlar’a aktardığı, bunun karşılığında da büyük bir kısmı sahte olmak üzere önemli miktarda İngiliz Sterlini ücret aldığı savaş sonrasında anlaşılmıştır. Çiçero’nun, 1960’lı yıllarda Almanya’ya yerleştiği, Alman Hükümeti’nden emekli maaşı aldığı ve 1970 yılında öldüğü yolunda basında haberler yayınlanmıştır.’’
‘‘Özveri ve vatan sevgisi ile dolu olarak, çok sınırlı teknik ve parasal imkánlarla görev yapan MAH’ın Kontr Espiyonaj unsurları bu dönemde, hayati değerdeki bilgi, belge ve manevra olanaklarını siyasi iktidara sunarak Türkiye’nin savaşa sokulmamasında etkin rol oynamışlardır. Başka bir ifadeyle, Kontr Espiyonaj unsurlarının operasyonel zeká ve yönlendirmelerinin, dönemin siyasi konjonktür ve MAH’ın yapısal tablosuna göre çok önde ve ileri bir seviyede olduğu görülmektedir. Bu çalışmalara örnek olarak, Çiçero (İlyas Bazna)’nun çok taraflı ve maksatlı arayışlarının, bu operasyonel zeká ile ortaya çıkarılması ve entelijans konusunda önemli sonuçların alınması gösterilebilir.’’
Bu kayıtlardan anlaşılmaktadır ki Çiçero Türk istihbaratının da kullandığı bir ajandır.
Kaynaklar:
https://www.mit.gov.tr/text_site/ikinci_bolum_E2_1.html
http://www.ergir.com/von_papen.htm
https://www.mit.gov.tr/text_site/ikinci_bolum_D4.html
https://www.warhistoryonline.com/instant-articles/elyesa-bazna-was-a-ruthless-wwii-spy.html
https://www.cnnturk.com/yasam/casuslarin-en-komigi-cicero?page=6
http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=30&t=2993
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/cicero-almanlara-degil-mite-calisiyordu-44021