Bir veli ya da bir öğretmen olarak çocuklarımızın, gençlerimizin okulu sevmelerini, öğrenmeye istekli olmalarını, özgüvenle yetişmelerini hepimiz çok isteriz.
Ben öğretmen olarak sınıf ortamının hem eğlenceli hem de ciddi olmasına çok özen göstermişimdir. Öğrenciler öğrenirken korku ve kaygılarından kurtulmalı, öğrenmeye açık olmalı, sosyal yönlerini geliştirebilmelidir. Bunu bir öğretmenin başarması o kadar da kolay değil. Bunu başarmak için birçok konuyu araştırması, çeşitli materyaller kullanması, oyunlar icat etmesi, dersi zenginleştirmek için dramalar, sanatsal faaliyetler ders planlarına eklemesi gerekebilir. Kendi geleneklerimize, diğer toplulukların geleneklerine, tarihe şöyle bir göz attığımızda bu materyalleri kolayca bulabiliriz.
Resim altı: Hacivat ve Karagöz’ün Osmanlılar zamanında Bursa’da Ulucami’nin yapımında çalışan biri duvar ustası diğeri de demir işçisi işçi olduğu söylenmektedir.
Kendi geleneklerimize, geçmişimize bir bakalım. İşte Kuklar ve gölge oyunları. Yeni kuşaklar bilmese de birçoğumuz Karagöz Hacivat gölge oyunlarıyla büyüdük. Benim çocukluğumda mahallemizde bir yerlerden eski bir çarşaf bularak kendi başımıza kartondan Hacivat Karagöz yapıp, oyunu sahneleyip gazoz kapaklarından da bilet yaptığımızı hatırlıyorum. Aradan uzun yıllar geçtikten sonra bile bu eğlenceyi unutmuş değilim. Hem eğlenmişiz hem de farkında olmadan çok kazanımlar edinmişiz. Sosyal ilişkiler hakkında bir anlayışımız gelişti, oyunu kendimiz icat ettik, kartondan karakterleri kesip biçerek yaptık, sahnelemeyi örgütledik, katılan çocuklarla işbirliği yaptık, görüldüğü gibi kazanımlarımız çok olmuş…
Hatırlayalım bir, genelde Karagöz saftır, biraz kabadır, cahildir, Hacivat ise aydın, okumuş, biraz da açıkgöz ama nazik bir kişiliktir. Halkın günlük yaşamı, mizah, sosyal eleştiriler kukla aracılığıyla sahnelenir. Bu ikilinin taşlamaları ve hicivleri inanılmaz eğlencelidir, bu tür karakterler gerçek hayatımızda, en yakınımızda bile vardır.
Çubuk kuklalarda tasvirler çubuklarla oynatılırdı. Ayrıca ip kuklası(marionette), el kuklası gibi çeşitli türleri de vardı. Bunların eğitimde hem çocuklar hem de yetişkinler için oldukça faydalı araçlar olduğu kuşku götürmez. Hem eğlenceli bir ortam sağlar hem de öğrenmeyi destekler. (1)
Kuklaları veya gölge oyunlarını eğitimde kullanırsak nasıl faydaları olabileceğini görelim :
-
Dil ve iletişim becerileri
Çocukların kendilerini ifade etmesini kolaylaştırır, kelime dağarcığını geliştirir ve konuşma kaygısını azaltarak özgüveni artırır.
-
Sosyal ve Duygusal Gelişim
Çocuklar kuklalar aracılığıyla farklı karakterlerin duygularını tanıyarak empati kurmayı öğrenirler. Farklı karakterlerin Karagöz, Hacivat, Zenne, Tuzsuz Deli Bekir gibi karakterlerle tanışarak farklı bakış açılarının anlamalarını sağlar.
Toplumsal degerlerin saygı, dostluk, dürüstlük, yardımlaşma gibi değerlerin mizahi şekilde işlenerek çocukların aklında kalmasını sağlar.
Bir etkinlik olduğunda kuklalar çekingen çocukların katılımını kolaylaştırır, mucizevi bir şekilde kendi kabuğuna çekilmiş çocuklar etkinliğe katılırlar, bu katılımlar da çocukların işbirliğini öğrenmesine ve grup çalışmalarına yatkınlık duymalarını sağlar. Ayrıca grup çalışmaları içinde doğallıkla sorumluluk bilinci de artar.
-
Yaratıcılık ve Hayal Gücü
Çocuklar kuklalarla kendi hikayelerini kurgular, hatta oyun yoluyla problem çözme becerilerini de geliştirirler. Drama ve rol yapma sayesinde farklı bakış açıları kazanırlar.
-
Akademik Öğrenme
Çocukların derslerde dikkat sürelerinin kısa olduğu düşünülürse matematik, fen, tarih gibi dersler kuklalar sayesinde daha ilgi çekici hale getirilebilir ve böylelikle çocukların motivasyonunu artırabilir. Kuklaların kullanıldığı etkinlikler kullanılan kavramların somutlaştırılmasına yarar, öğrenmeyi kalıcı hale getirir.
Yapılacak etkinlikler ve ders planları aracılığıyla Türkçe, sosyal bilgiler, görsel sanatlar, müzik, matematik,fen gibi her dalda kullanılabilir. Bu sayede dil, tarih, kültür, fen ve etik değerler bir arada işlenir.
Oyunlardaki toplumsal eleştiriler, öğrencilerin olaylara eleştirel yaklaşmasını da sağlar.
-
Psikolojik Rahatlama
Hacivat Karagöz oyunları eğitimde geleneksel kültürü modern pedagojik yöntemlerle buluşturmanın da etkili bir yoludur.
Kuklalar ya da perde oyunları çocukların duygu ve düşüncelerini dolaylı olarak ifade etmesini sağlar. Özellikle kaygı, korku veya zorlayıcı konularda, örneğin hijyen, güvenlik, sosyal kurallar gibi konularda etkili bir iletişim aracı olur.
-
Öğretmen ve Öğrenci İlişkisi
Kuru kuru ders anlatım teknikleri birçok öğrenciyi okuldan ya da öğretmenden soğutur. Okula gelmek istemeyen, öğretmenini sevmeyen öğrenciler mutlaka vardır. Sınıf ortamını olumlu yönde değiştirmek eğitim için çok önemlidir. Kuklalar, ya da üstünde durduğumuz gölge oyunları sınıf ortamını daha sıcak ve eğlenceli yapmakta çok uygun bir araç olabilir. Bu da öğrencilerin öğretmene ve okula karşı pozitif bir tutum içinde olmasını sağlar.
Geleneksel gölge oyunları halen bazı festivallerde ve özel gösterilerde yaşatılmaktadır. Modern tiyatro toplulukları kukla sanatını çağdaş tekniklerle (ışık, animasyon, dijital efektler) yeniden yorumlamaktadır. (4)
Geleneklerimize sahip çıkarak bunları eğitim aracı olarak kullanmamız, yeni nesillere derslerimizi zenginleştirmek için kullanmalıyız diye düşünüyorum.
Kendi yaptığım etkinliklerden bir örnek vereyim. Bir ortaokuldaki rehber öğretmen olduğumda, yıllık planımızda ev hayatı ile ilgili geleneklere, görgü kurallarına yer vermiştik. Ben bu konuları dersimde bir drama şeklinde uygulamıştım. Gönüllü bazı öğrencileri iki gruba ayırdım. Bir grup görgüsüz, hiç kuralları olmayan bir aileyi canlandırırken, diğeri de görgülü, geleneklere sadık bir aileyi canlandıracaktı. Çocuklar kendi oyunlarını dramada oynayan arkadaşlarıyla birlikte yazdılar, sofra kurallarını, evdeki işbirliği kurallarını tartışarak, düşünerek kendileri buldular ve bu iki tip aileyi son derece başarılı bir şekilde canlandırdılar. Aynı zamanda da çok güldüler ve eğlendiler.
İlk okulda çalıştığım bir dönemde de el kuklası kullanarak, kuklayla birlikte tahtada küçük bir drama oynayarak derste çocukları hem güldürmüş hem de güldürerek matematik dersini çok zevkli hale getirmiştim ve öğrencilerin o dersi hiç unutmadıklarını hatırlıyorum.
Hacivat ve Karagöz oyunlarından biri derslerde çocuklara ekrandan seyrettirilerek buradan çıkarılacak dersler üzerine tartışılabilir. (3) Çocukların düşüncelerini açıklamaları, yorum yapmaları, soru sormaları sağlanabilir. Kendi branşım olan Matematik dersinde de Hacivat ve Karagöz’lü bir dramayı öğrenciler matematikle ilgili olarak yaratarak dersi ilginç ve akılda kalır hale getirebilirler.
İlkokulda basit kuklalar yaparak veya gölge oyunu şeklinde kısa Hacivat-Karagöz diyalogları işe yarar, ortaokulda özellikle Türkçe derslerinde oyun metinleri yazılabilir veya mevcut oyunlar analiz edilebilir. Lisede kültür ve sanat dersi kapsamında Hacivat-Karagöz’ün toplumsal eleştirisi ve tarihsel bağlamı tartışılabilir.
HACİVAT KARAGÖZ’LÜ BİR DERS PLANI ÖRNEĞİ
Hacivat Karagöz gibi geleneksel bir sanatı örneğin matematik dersiyle birleştirmek hem yaratıcı hem de öğrencilerin ilgisini çok çeken bir yaklaşım olur. Size bir matematik planı örneği vereyim.
Hazırlayacağım ders planını hazırlarken ilk neleri gözönünde bulunduracağım, onu düşünelim.
-
Konu /kazanım: Geometrik şekiller, oran orantı, yüzdeler, alan ve çevre gibi
-
Süre: Ya 40 dakikalı, yada iki ders saati 80 dakikalık olabilir.
-
Amaç : Burada hangi yönü ön plana çıkaracağımız önemlidir. Öğrencilerin matematik kavramlarını eğlenceli bir şekilde ögrenmesi mi, ya da kültürel mirasla bir öğrenme mi gerçekleştirmek başka deyişle hacivat karagözü öğrenirken arada matematik yapmak mı, ya da yaratıcılık ve grup çalışması ağırlıklı bir etkinlik mi…
Karagöz ve Hacivat gölge oyununu düşünerek ben şimdi bir plan yapacağım. Bu planda yukardaki amaçlardan birincisini uygulayacağım. Hacivat Karagöz’ü dersime sokarak eğlenceli bir şekilde matematik öğreteceğim.
DERS PLANI
Plan Hacivat ve Karagöz ile Matematik Eğlencesi
Ders Matematik
Sınıf 6. Sınıf
Süre 80 dakika
Konu Geometrik Şekiller ve Oran Orantı
Araçlar
Araç Gereç olarak kolay bulunabilir malzemeyi düşünmek lazım. Karton, asetat kağıdı (benzeri) veya renkli mukavva, makas, yapıştırıcı. Bunun yanında kukla yapımı için çubuklar. Basit ışık kaynağı, lamba, fener. Hacivat Karagöz kukla şablonları. Tabii ki cetvel, pergel ve renkli kalemler.
Kazanımlar
Ögrenciler
-
Temel geometrik şekilleri tanır ve birbirinden ayırt eder.
-
Oran orantı ilişkisini günlük yaşamla ilişkilendirir
-
Matematiksel düşünmeyi eğlenceli bir etkinlikte uygular.
-
Geleneksel kültür öğelerini tanır ve yaratıcı bir biçimde kullanır.
-
Grup çalışması içinde iletişim ve iş birliği becerilerini geliştirir.
-
Mizah yeteneği gelişir.
Dersin Amacı
Öğrencilerin Hacivat ve Karagöz karakterleri aracılığıyla matematiksel kavramları eğlenceli bir şekilde öğrenmelerini, kültürel mirasla bağlantı kurarak kalıcı öğrenme gerçekleştirmelerini sağlamak.
Yöntem ve Teknikler
Drama, Kukla Tiyartrosu (gölge oyunu), grup çalışması, oyun temelli öğrenme, soru-cevap ve tartışma
DERSİN İŞLENİŞİ
-
GİRİŞ (10 dakika)
Öğretmen öğrencilere Hacivat ve Karagöz’ün kısa bir tanıtımını yapar (gölge oyunu geleneği, mizah yönü)
Öğrencilere “Sizce matematikte Karagöz nasıldır, ya da Hacivat nasıldır” diye sorulur.
Küçük bir Hacivat Karagöz diyaloğu okunur ya da dinletilir. (2)
Örnek verelim :
Hacivat “ ey Karagöz’üm üçgenin kenarlarını eşit yapabildin mi?”
Karagöz : “Ben hepsini eşit yaptım ama biri kısa kaldı, o da benzemedi galiba”
Öğrenciler gülerken konuya dikkat çekilir:
“Geometrik şekillerde eşitlik, oran ve orantı önemlidir.”
-
GELİŞME (50 dakika)
Sınıfın büyüklüğüne göre öğrenciler 3-5 kişilik gruplara ayrılır. Her grup bir kısa Hacivat-Karagöz matematik oyunu tasarlar. Bu oyunların içinde gruplar aşağıdaki konuların birini seçmelidir.
-
Oran orantı problemleri
-
Üçgenlerde kenar, açı çeşitleri ve eşitlik özellikleri
-
Dörtgenler kenar, açı çeşitleri, alan hesaplama
-
Uzunluk, alan hacim
Sırasıyla
Her grup hem konuyu işler hem de mizahi bir mini sahne yazar.
Kuklalar hazırlanır, figürler kesilir, kısa diyaloglar yazılır. (3)
Her grup 3-5 dakikalık kısa bir mini mizahi gölge oyunu sahneler.
Diğer öğrenciler izler ve hangi matematik kavramlarının geçtiğini bulur.
-
SONUÇ (15 Dakika)
Oyunlardan sonra sınıfça değerlendirme yapılır.
Değerlendirme nasıl yapılacaktır, birlikte kriterler düşünülür :
Hangi oyun matematiksel kavramı en iyi anlattı, en yaratıcı anlatım hangisiydi, oyun sırasında hangi kavramları farkettiniz?
Öğretmen bu kriterlere göre yapılan değerlendirmeleri toparlayarak genel bir özet yapar:
Matematik sadece sayılardan ibaret değildir, tıpkı Karagöz ve Hacivat gibi hayatın her yerinde vardır.
-
DEĞERLENDİRME
Grup Sunumu yüzde 40
Konuya uygunluk ve matematiksel doğruluk yüzde 30
Yaratıcılık ve iş birliği yüzde 20
Sunum becerisi yüzde 10
GENEL DEĞERLENDİRME VE KAZANIM YANSIMASI
Ders sonunda öğrenciler matematik kavramlarını yalnızca işlem düzeyinde değil, görsel, sanatsal ve kültürel bağlamda kavramış olur. Bu sayede öğrence kalıcı hale gelir ve öğrenciler matematiğe karşı daha olumlu bir tutum geliştirilir.
İşte eğitimde görev alan arkadaşlarım, veliler, yöneticiler herkes için güzel bir örnek, siz de kendi çalışma alanınızı bu şekilde eğlenceli hale getirebilir, bu bağlamda kültürel değerlerimizin yeni nesile aktarılmasına yardımcı olabilirsiniz.
Dipnotlar
-
Hacivat karagöz kimdir (Hacivat Karagöz oyunu nedir? https://youtu.be/9kXu_3CpcHo )
-
Hacivat Karagöz gölge oyunu, Teknoloji Bağımlılığı ve Akran Zorbalığı https://www.youtube.com/watch?v=nB8EaSmAAUk
