Norveç’te Türk İzleri
1977 yılında ayak bastığım Bergen şehrinde beni karşılayan hoş raslantı Türkçe kökenli Same dili ve halkının Norveç’in kuzeyindeki varlığı oldu. Kuzey kutup dairesinde bulunan Finmark vilayetinin merkezi Kautokeino’dan her gün yayın yapan Same Radyosu haberlerini dinliyor, Türkçe ses uyumu ve tonlamasına göre konuşulan bu dili anlamaya çalışıyordum. Bu halk İsveç, Finlandiya ve Rusya’nın en kuzeyine dağılmıştı ve ren geyiği hayvancılığı yapıyordu. Göz alıcı ve koyu mavi üzerine kırmızı işlemi ilginç giyimleri, Türküyü andıran müzikleriyle (yoyka) beni kendilerine çekiyorlardı. Sonraları İskandinav mitolojisini okuyunca Odin-Frigga-Tor-Tyr’in aslen ahalisiyle birlikte, başkenti Azak Denizine dökülen Don Nehri kıyısındaki Azov şehri olan Turkerland’dan Kuzey Avrupaya göç eden Öden soyu ve halkının İskandinav ve Cermenlerle kültür ve kan bağı olduğunu tahmin ettim. Resmi dini Lutheran Protestan olan Norveç’in halkı hala onları esas tanrıları olarak gördüklerini, heyecanlı ve sevecen anlatımlarından hissediyordum. Yerleştiğim vilayet olan Hordaland “Ordu Memleketi” anlamını taşıyordu. Horda sözlükte Türkçe asıllı olarak veriliyor ve Büyük Norveç Ansiklopedisi, bu bölgeyi tarihte “hordenes stammeland” yani hord’ların ana yurdu olarak tanımlıyordu1. Büyük bir araziye sahip olan bu vilayetin içinde bulunan Hardanger Fjord “Hord’ların Fiyordu”, Krossfjord ise “Hord Denizi” demekti çünkü “Hord” Hordaland’lı demekti2. Evet ben de, vilayet merkezi Bergen’de yaşamakla bir “hord” olmuştum ve Bergen’in semtlerinden Möhlenpris3 Semtinde oturan işçi veya mülteci göçmenler iee Bergenliler arasındaki komşu ilişkilerini incelemekteydim4. Diğer ilginçlik ise soyad olan “Ergenekon” ile “Bergen” ve “Berge” isimleri arasındaki manadaşlıktı. Bir destan olmakla birlikte sarp dağlık yer anlamına gelen “Ergenekon”, kentin dağlık anlamına gelen ismi “Bergen” ve dağ anlamına gelen “Berge” soyadı idi. Bu soyad muktedir, güçlü, dayanıklı anlamlarını taşıyan “Erk, Berk, Berke, Bergi” gibi Türkçe erkek isimlerle neredeyse adaştı.
Bu konuyu Türkler için ilginç kılan, aramızda bazı kelime, deyim ve adetler açısından benzerliklerin hem gidenlerce gözlenebilmesi hem de Türk İskandinav ortaklığından bahseden kaynaklardır. Bunlardan ilki; İzlandalı Snorre Sturlason Kuzeyli Krallar Kitabında (1235) Odin’in, bir insanoğlu olup aslen Karadeniz-Hazar ve Van Gölünü içine alan Turkaland (Türk Ülkesi) hakanı olduğu bahsidir5. İkincisi, İsveçli Profesör Sven Lagerbring’in İsveççe ve Türkçe Dilleri arasında Benzerlik Üzerine (1764) kitabıdır. Sonra Norveçli Thor Heyerdahl’in6 Odin’in Peşinde Geçmişimizin İzinde (2001) araştırmasında kaya resimleri, Run yazıtları ve mezar kazıları gibi kanıtlar gelir. Arkasından Abdullah Gürgün’ün İsveçlilerin Türk Kökenleri Üzerine (2011) adlı çalışması, Emre Aygün’ün Türk Tarihinin Kaynakları olarak İskandinav Sagaları isimli yüksek Lisans Tezi (2012)7 ile Viking Destanı Egill’in Sagası (2015)8 bulunur. En önemlisi Türkçeyle akraba diller konuşan Finlandiyalılar ile kuzey kutup sakinleri Same’ler9 İskandinavya’da yaşamaya devam etmektedirler. Son olarak da Emre Aygün10 “Asyadan İskandinavya’ya yapılan göçün tarihi, dilbilimsel ve arkeolojik verilerce” desteklendiğini söylerken David K. Faux’un “gen araştırılmalarıyla da pekiştirilmesine yönelik çalışmaları son derece dikkat çekici” bulur. Öyle ki, Moğolistan-İngiltere hattında yapılan incelemelerde, Şetland adaları ve Nordik kolonileri ile Altay ve Azeri halkları arasında var olan kalıtsal benzerlik ve süreklilik, İskandinavlar ile Doğu Avrupalılar arasında yoktur 11.
Kültür ve sanat açısından dikkat çeken ise İ.S. 1000 yıllarında putperestlikten12 Hristiyanlığa geçen İskandinavlar arasında bu inancın yeniden Asatru13. ve Odinizm14 adlarıyla yeniden canlanması ve resmen din olarak tanınmasıdır. Onları dile getiren ağır metal gruplarından Manowar15 2006’da The Sons of Odin, 2007 yılında ise Gods Of War isimli destansı müzik albümlerini yayınlamıştır. İskandinav Mitolojisine ait bu albümde “The sons of Odin, The blood of Odin ve Overture to Odin” gibi ezgiler vardır. Esaslı bir Viking16 grubu olan Amon Amarth17 hemen bütün şarkılarında Odin başta olmak üzere İskandinav Tanrılarından bahseder. “Twilight of the Thunder God” adlı şarkıda “Savaşçı” Tanrı Odin’in ölümünden duyulan üzüntüve onu öldüren kurttan (Fenris) bahsedilir. Tanrıların ölümlü olması onların insan “savaşçılar oldukları” inancını (Odinizm)18, ölümlerinden iki bin yıl sonra bile sızısının adeta dinmediğini gösterir. Ağıtların ve hicranlı güzellemelerin biri biter biri başlar. Yalnız şahadete ermiş olanlar Odin’in huzuruna yani Ölü Savaşçılar Valhalla’sına çağrılır19. Aynı fikri İsveçli Viking Müzik grubu Amon Amarth işler: Savaşçılar ölmekten korkmayın! Çünki Odin sizi Valhalla’da bekliyor”20. Türk Kağanı Öden (Odin) ve oğulları Tor, Tyr ve Anneleri Frigg Ana ile aynı “hanedana” bağlı diğer “ulu”lar hala kalplerde yaşar21.
ODİN ATA TANRI ODİN ve TANRIÇA FRIGG
ODIN’İN 8 bacaklı TOZKAPORANI SLEPNİR ODIN ve GİRİFT ÜÇGEN
Haftanın Tanrıça ve Tanrıları22
Cermen dilleri konuşan Almanya, Danimarka, Hollanda, İngiltere, İsveç, İzlanda, Norveç, Finlandiya’da23, haftanın dört günü tanrılaştırdıkları Türk Ataları24 Tyr, Odin, Tor, Frigg ve kalan üç günü ise Ay, Güneş ve Satürn ilahlarına adanır. Böylece, hafta isimleri bir çırpıda İskandinav-Cermen İnançlarını özetler. İsimlerini çok tanrılı inançlarından alan başlıca üç Cermen dili olan Norveç’ce, İnglizce ve Almanca’da haftanın günleri ve anlamları aşağıdaki gibidir:
Mandag25/Monday/Montag (Pzt) = Ay Günü
Tyrsdag/Tuesday/Dienstag26(Salı) = Savaş Tanrısı Ty(r)27/Tue28/Dien’in Toplantı Günü,
Onsdag29/Wednesday/30Mittwoch31 (Çrş) = [Baş Tanrı) Odin’in/Woden’ın/Wotan’ın Günü,
Torsdag32/Thursday/Donnerstag (Prş) = [Gök Tanrısı] Tor’un/Thur’un/Donar’ın Günü,
Fredag33/Friday/Freitag (Cuma) = (Tanrıça) Friga/Freya/Frei Günü;
Lördag/Saturday/Sonnebend/Samstag (Cts) = Arınma Günü/Satürn Günü/Tatil Günü;
Söndag/Sunday/Sonntag (Pazar) = Güneş Günü anlamlarına gelir.
Dolayısıyla Odin ve karısı Friga/Toprak Ana, oğulları Gök (Şimşek) Tanrısı Tor(ane)/Turan ve Tyr(k) ile Güneş, Ay ve Satürn İskandinav Mitolojisini özetler. Adını Çarşamba’ya veren baş tanrı Odin’in isminin “hiddet” ve “şiir” gibi anlamları vardır. Türkçe’deki karşılığı ise Odun’dur. Od’un anlamı ateştir. O, Savaş, zafer, av, büyü ve bilgelik tanrısıdır. Yer ve gökyüzünün hakimi olması nedeniyle “Herkesin babası” unvanına sahiptir. Asgard’da yaşar ki bu şehir Azak Denizi kıyısındaki Azov olarak bilinen yerleşim’le aynı yerdir. Habercileri olan Valkürleri (Valkyrie) olan kanatlı bakireler savaşta ölenlerin ruhunu Odin’in Görkemli salonu Valhöl/Valhalla’ya götürürler. Odin gerektiğinde kartala dönüşebilir. Güneş gibi parlayan tek gözü vardır, diğerini bilgelik kuyusundan içerek feda etmiş ve sonsuz bilgi edinmiştir. Simgeleri, hedefini hiç şaşırmayan mızrağı Gungnir, her dokuzuncu gecede yeni sekiz yüzüğü ortaya çıkaran yüzüğü Draupnir ve sekiz ayaklı atı Sleipnir‘den ibarettir. Sleipnir suda ve karada gidebilir. Başkaca iki kuzgunu vardır. Bu kuzgunlar ona dünyadan haberler getirir. Kuzgunlardan birinin adı Huginn (düşünce) ve diğerinin adı Muninn’dir (hafıza). Ayrıca Freki ve Geri adında iki tane kurt kendisine eşlik eder. Elindeki mızrak ise kuzey mitolojisinin yaratıldığı yerdeki hayat ağacından, Run harflerini öğrenince kurtulduğunda kopardığı daldan yapılmıştır. Bu tanıma göre Odin, yani Türklerde Kaman34 olan kabile Reisini anımsatır35. Duruma göre kılık ve görünüş değiştirdiğine ve büyü yaptığına da inanılır. Halkına müşfik ve güzel görünüp, düşmanlarına korkunç ve acımasızdır. Ragnarok (Kıyamet) günü geldiğinde, kurt Fenrir, Odin’i öldürecektir”36. Adını Cuma gününe vermiş olan baş Tanrıça Odin’in eşi Freia’dır37. Eski Norveç’cede Frigg38 olarak bilinir. Önsezi, kehanet, iyilik, bilgelik ve güzellikle bağdaştırılır. Bazen Toprak Ana olarak düşünülen Tanrıça Jord’a ile de ilişkisi kurulur. Odin ve Frigg’in çocukları Balder, Hod Bragi ve Hermod’dur. Perşembe’ye adını veren Tor/Thor/Astor İskandinav-Cermen çok tanrılı inanışında, hava şartlarını denetleyen, güçlü çekicini vurunca rüzgâr estirip şimşek çaktıran, yağmur yağdırıp gök gürleten (Torden: Gökgürültüsü) bereket tanrısıdır. Efsaneye göre Tor Savaş Tanrısı Odin ile annesi Fjørgyn’in (Jord /Yurt/Yer)39 en büyük oğlu ve “As” kavminin en güçlü ikinci tanrısı olup Sif’le evlidir. Saraylarının ismi Bilskirne’dir. Bulunduğu mevkiye Trudvang yani ‘Erk Konağı’ denir. Biri “Dişgıcırtısı”, diğeri ise “Seyrekdiş” adında keçileri, gökte Tor’un bindiği arabayı gökte çekerken gürültü yapar. Tor, Mjöllnir isimli, bir vuruşta düşmanı ezen bir çekice ve belinde kendine güç veren bir kemere sahiptir40. Bu çekiç, kızgın demire her inişinde kıvılcımlar saçan örse benzer ve böylece demirciliği hatırlatır. Zafer ve Adalet Tanrısı olan ve babası Odin’i öldürmesin diye Fenrir isimli dev Kurt’un bekçiliğini yapan Tyr (Tür okunur) ondanda kavgacıdır. Salı gününe adını veren Tue/Tir/Tyr’in sağ kolu dirsek altından kurt Fenrir tarafından kopartılmıştır41. Tyrkia, Norveç’cede Tyr Ülkesi yani Türkiye demektir.
Yinglinga Sagu’sunun Türk Tarihi Açısından Önemi
Snorre Sturlason (1179-1241) Karadeniz-Hazar-Anadolu arasını Turkaland (Türk ülkesi) dendiğinden bahseder42. Don nehrinin Karadeniz’e aktığı Azak Denizi kıyısındaki Asov’da, daha önce bir yerleşim olduğu görüşüyle, Thor Heyerdahl 2001’de orada kazılara başlar ve 2002’de vefat etmeden öncede bitirir43. Bu girişimin nedeni; 13. Yüzyılda, Sturlason’un manzum Ynglinga Destanında’daki iddiasını araştırmaktır. Odin’in oğlu Kral Ynglinga’nın Türk olduğundan bahseder. Bu ahali Turkaland’ı, Romalıların işgali üzerine İ.Ö. 60 yıllarında terk eder. Æser (As’lar/Azerler) adında bir kavim, insanları, kültürleri ve dilleriyle, İskandinavya’ya göç eder44. Kazılardan elde edilen buluntular İskandinav’yadakilerle büyük benzerlik gösterir. Bakü yakınlarındaki Gobustan Milli Parkı45, Hakkari, Bergama ve İskandinavya’daki kaya resimlerinin benzerliği ve kazıdan çıkan fibula’lar (çengelli iğne) bunlara kanıttır. Dahası, yerli halkı göçmenler öylesine etkiler ki öldükten sonra tanrılaştırılarlar. Bu halk Karadeniz’den Don nehri boyunca kuzeye ilerledikten sonra Almanya kuzeyindeki Saksland ve Fyn’deki (Danimarka) Odense üzerinden bugünkü Isveç’te bulunan Gamle (eski) Sigtuna’ya gelir. Doğu Perinçek’e göre Azov ile Åsgård aynı diyardır. “Turkakonung (Türk Kralı) Odin’in oğlu Tanrı Thor sinemalarda” adlı yazısında Perinçek, İsveç Kralı Gylfe onları “Aes’lar (Asyalılar) geldi diyerek 12 beyini yönetim makamına atadığından söz eder46. Bu yazıya göre Turkaland’dan gelen Turkakonung (Türk Kralı) Odin oğullarını Saksland (Saksonya/Almanya), Frankland (Fransa) ve Reidgotaland’a (İsveç-Danimarka/ Güneydoğu Avrupa) kral yaptıktan sonra bir oğlunu da Norveç’e gönderip oraya Hakan yapmıştır. Acaba Turkaland’da yaşayanlar İskitler (Saka) olabilir mi sorusu aklımıza gelebilir. Mezar taşında İyon (Batı Anadolu) tarihçilerinin prensi olarak tanıtılan Heredot47 (İÖ 490-425) Yunancadan farklı, Batı Anadolu kökenli konuşma ve edebiyat dili de olan İyon’ca48 yazdığı Tarih kitabında, Don (Tanais) nehrinin Azak Denizine döküldüğü yer civarının İskit (Skyth) yurdu olduğundan bahseder. Burası içine Kırım dağlarını (Tauris) ve Azak Denizini (Palus-Maiotis) alır49. Dörtyüzyıl sonra bu bilgiyi Trabzon’lu Coğrafyacı Strabon (İÖ 63-İS 24) tekrarlar50. Diğer yazılı kaynaklar da, İskitlerin, İÖ VIII – İS II arasında 1000 yıl varlıklarını sürdürdüklerini ve Çin Seddinden Tuna Nehrine, Kafkaslardan Anadolu’ya, oradan da Mısır’a kadar yayıldıklarını “ hem arkeolojik buluntular, hem de yazılı kaynaklar” yazar51. Heredot ve Snorre Sturlason’un52 verdiği bu bilgiler örtüşür53. Ama Sturlason’da “As” boyu Asyalılardan bahsedilir.
TOR’UN JÖTNAR’A KARŞI SAVAŞI TOR’UN ÖLÜMÜ
TYR FENRİR TYR’IN KOLUNU KOPARTIYOR
Norveçce ve Türkçe Benzerlikler: Sven Lagerbring’in Eski İsveçce ve Türkçe arasındaki benzerlikler Abdullah Gürgün tarafından İsveçlilerin Türk Kökenleri54 adlı kitabından aktarılmıştır. (Bazı okunuşlar parentez içindedir, bazı harfler doğru yazılamamıştır).
Türkçe | Çağdaş Norveççe55 | Eski İsveççe |
Adlı (soylu) | Edel (H, E. s.65) | Adel |
Aş | Ete (H,E.. s.73) | Aeta |
Ata | Edd | Att |
Baltalar | Bultar56 | Bulta (Balta) |
Burç | Borg57 | Burg |
Bükmek Böye (s.50), | bulke (bülke, H.E.s.47) | Biegen |
Dip | Dyp58 | Diup |
Er | Herr (H.E.s. 133) | Vir (Er Alm.) |
Emek | Innsats | Omak |
Erlik59 | Aerlig (erliğ okunur, H.E. s. 450) | Arlig (Erlig okunur) |
Göl | Gyl60, | Gjöl Sjö |
Göm | Gjöm (yöm, s. 122) | Göm |
Gömü | Göymsle (yömsle s.122) | |
Gülle | Küle | Kula |
Hakan | Håkan (Hokan okunur) | Håkan, Hokan, Hakon |
Hal | Helse | Halsa? |
Han | Han (Er kişi) | Han (Çağdaş) |
Hani | Henne (halk ağzı) | Hanne |
Haydi/Hayda | Kom da | Hejdå (heydo okunur) |
Hun | Hun (Dişi Kişi) | Hon (Çağdaş |
Hey | Hei (Merhaba) | Hej (hey) |
Höyük | Haugen | Hög |
Kaan | Konge, Kunge | Konug, Kung |
Kandil | Lys | Kyndil |
Kap | Kopp | Kop |
Kaz | Gås | Gås |
Kedi | Katt | Katt |
Killer | Kjeller | Kallare? |
Köy | Vik | Koja (koya) |
Kule | Kull61 | Kulle |
Mana | Mening | Mena |
Nam | Navn | Namn |
Oda | Hytte | Hydda, uthas |
Öküz | Okse | Oxe |
Öreke | Rokk | Reck |
Peder | Fader | Fader |
Pusu | Felle | Puss |
Siper | Sperre inne | Spar?(sper) |
Sagu62 | Saga | Saga |
Söyle | Seie (seyye okunur) | Saeledes |
Su | Sjö (şö)/ Vann | Sjö (Syö) |
Sulu | Sölete (H.E. s.373) | Sölig |
Şen | Glad | Shön |
Tepe | Toppe | Top |
Var, Varlık | Veare? | Vare, Varelse |
Yer/Yurt | Gerd, Gård/ Jord (Yur okunur) | Gerd/ Jort (Yort okunur) |
Yukardaki kelimelere ek olarak aşağıdaki açıklamalar da Türkçe ve Norveççe arasında kavram akrabalığı olan sesdaş kelimelere açıklık kazandırabilir. Perinçek’in Og’dan Ogur’a63 isimli yazısında “og” kelimesinin kan bağı, “ogur’un” kabile birliği, “oğur’un” ise devlet yapılanmasını ifade ettiği açıklanır. Bu bağlamda Norveççe ve Türkçe’nin benzerliği üzerine yazarın Perinçek’e yazdığı açıklama şöyledir: “Daha önceki yazılarınıza istinaden kısaca size “og” ve “vear” kelimelerinin Norveççede de bulunduğunu söylemek istiyorum. İlki “ve” (birleştirici, bütünleştirici, kaynaştırıcı, bağlayıcı), ikincisi ise “ol”, eğer “å veare yazılırsa fiil haliyle “olmak” anlamlarına geliyor”64. Bunlardan “og” Türkçe’deki kan bağı, vear ise “var”, “var olmak” ile örtüşüyor.” İsveç’in Türk Hanı Oden’in anayurdu Åsgård’un (Osgor okunur) ilk hecesi ås = tepe, gård = çiftlik, yer anlamına gelir. İkinci kelimenin birinci anlamları mülk, tımar, malikhane, köşk anlamlarına da gelir65. İkinci anlamları ise çit/engel, parmaklık ve etrafını çalı ile çevirmektir. Dolayısıyla yerleşim, şehir veya vatan da olabilir. Yani Thor’un vatanı Tepe Çiftliği veya Tepe Yerleşimi anlamına gelebilir. Örneğin Norveç Vikinglerine göre İstanbul’un Doğu Roma (Bizans) zamanındaki adı Miklagård’dur. Isveç vikipedisine göre Mikla = Büyük / Koca; gård = ticaret yeri veya Azametli Şehir anlamlarını taşır66. Bu kelimelerden “Ås” Türkçe’de “As” yani “asıl ve esas olan” anlamına gelir. Ur (ür okunur) kelimesi Norveç’ce de bir şeyin “ilk hali”, “aslı” yani “kökeni” anlamına gelir67 (Haugen, 1976, s. 415). Burada söylemek isterim ki, ay tanrılarının baş tapınma yerlerinden olan Türkiye’de Urfa, Irakta Ur ve Uruk (Irak) eski yerleşimlerinin isimlerindeki benzerlik dikkati çeker. Oralardaki tapınakların üstünde hilal olur. Mardin, Halep ve Şam müzelerinde Ay anlamına gelen tanrı “Sin’in” kabartma dikilitaşları mevcuttur. İngilizce Urban kelimesinin Ur’u şehir anlamında bu kentlerden alınmış olmalıdır. Taht kelimesinin Norveç’cesi ise “trone”dur. Norveççe “Od” (ud okunur) kelimesinin ise İngilizce karşılığı “excited, wild, in heat”dir . Bu da Türkçe’de aşırı sıcak veya ateş, “Odd” ise “sivri bıçak, kılınç ucu” demektir68 ve erkek ismi olarak kullanılır.” Böylece “Odun”, “Odin”, “Öden”, “Wotan” , “Wooden” ve “Wednes(day)” kelimelerine ulaşılır.
Türk ve İskandinav Run Yazısının Aynılığı
Pek çok eser, Kuzey Cermen (İskandinav-Norveç) ve Göktürk, Orhun Kaya yazıtlarındaki harflerin aynı olduğunu, Etrüsklerin de aynı ABC’yi kullandığını söyler. Osman Karatay “Viking Boynuzları” yazısında sihir anlamına gelen “run” yazısının Kral Öden’le birlikte Turkaland’dan götürüldüğünden bahseder. İskandinav Destanları ise Run Öden yiğitliği yanında “büyü gücüyle de karşımıza çıkar” der. “Bu yüzden büyünün ifadesi olarak görülen Runik yazının mucidi olarak anlatılır69. Aynı şekilde Abdullah Gürgün, İskandinav Destanlarının “Rünik yazıyı” oraya Oden’in getirdiğinden bahsettiğine değinir70. Kazım Mirşan ve Turgay Kürüm’ün Rün yazılarını Türkçe’nin yardımıyla okuması, İskandinav-Türk akrabalığını gösterir71
Odin ve Tor Adları
Hakan Öden’in Tanrıların Tanrısı, Herkesin Atası anlamları da olmak üzere A’dan Y’ye pek çok adı vardır. Bunların birkaçı Aldaföðr (All Father), Alda gautr, Alföðr, Algingautr, Arnhöfði, Atriðr, Asagrim, Auðun, Viðurr, Vingnir, Vófuðr,Yggr, Ýjungr, Fjölsviðr, Báleygr, Drauga dróttinn, Dresvarpr’dır72. Ancak isim ve soyat seçerken sadece Tor’dan esinlenilir. Tor Türkçe bir kelimedir ve pek çok anlamı vardır. Türkçedeki karşılığı hem baş köşe73, hem de “yerinde duramayan” anlamına gelir. Örneğin: Bazı da oynarsın tor atlar gibi / Kış günü aç kalmış boz kurtlar gibi (A. İ. Özkan). Bu kelimenin kökü eski Türkçedeki (Gagavuzca yani Gökoğuz-Romanya) togh-ur’dan ve duumaa yani doğmak (togh)’dan gelir. Ehlileşmemiş, vahşi manalarını taşır74,75. Tor; günümüzde halen kız ve erkek isimlerinin ilk veya son takısı olarak veya tekbaşına kullanılıdır. Ona en yakın isim Türkçe’de Turan’dır. Turan Türkçe bir konuşan Etrüsklerde, Tanrıça olarak bilinen Çoban Yıldızına (Venüs) verilen isimdir. Bodrumlu Heredot’un Tarihi’ne göre, Uşaktan İtalya’nın Toskana bölgesine76 göç etmişlerdir. Tor’dan türetilen isimlerin başlıcaları arasında Almancadaki Donner ve Donar, Don nehrini akla getirir. Norveççe’de Torlak, Torgils, Torkjell; Dan’cada Torkil, Terkel; İsveççe’de Torkel, İskoçça’da Torquil diğer örneklerdir77. Bu adlardan “Torlak” doğrudan Türkçe kökenli bir kelime olup, “genç” anlamını taşımakta ve soyad olarak da kullanılmaktadır78. Diğerleri ise Türkçe’de Türkel, Türkgil gibi isimlerle sesdaşlık göstermektedir. Heyerdahl’a göre İskandinav ve Karadeniz’deki kavim ve coğrafya isimleri birbirine benzer79. İlki Azov ile Æsir, ikincisi Udi (Kafkas’lı) ile Odin ve son olarak da Tyr(kia) ve Türkiye sözcükleridir (Bkz. Dip not 3). Tor, Anadolu Luvi-Hitit Fırtına tanrıçası Taru (Tarkhunt) ve Türklerideki Tarkan, bir olasılıkla ilişkilidir. Muzaffer anlamına da gelir.
Thor Karanlık Dünya80
Amerikan Marvel Comics 1950’den itibaren çizgi roman olarak Tor (Thor) bir kahraman olarak gösterirken bu kimliğin gerçek bir Türk Hakanına ait olduğunu ne denli biliyorlar, bilinmez. Şimşek Tanrısı Tor’un isminin Türkçe olduğunu ve Edda manzum eserindeki Türk Boyuna ait Ygnlinga Destanının canlandırılmasında, öykünün ana hatlarına sadık kalarak defalarca As Boyunun varlığını ve sesini dünyaya duyurdukları ise bir gerçektir. Çizgi romanla da kalmayıp Thor ve Thor Karanlık Dünya Filmleri konusu perdeye taşınmıştır. Bu “tanrı” Asgard‘ın prensidir.Odin’in oğludur. Silahı sihirli çekici Mjolnir’dir. Çizgi romanının anlatımına göre Ragnarok (Tanrıların birbirini öldürdüğü, canavar (kurt) Fenrir’in Odin’i öldürdüğü kıyamet günü defalarca gerçekleşmiş ve tanrılar baştan yeniden doğmuştur.” Filmde “Thor En sonunda bu döngüyü kırar. Asgard’ı ve soydaşlarını dünyaya taşır.” Kurguya göre Thor “pek çok süper kahraman ve farklı Pantheonlardan tanrılar’la dost ve müttefiktir.”81 Dolayısıyla Kasım 2013’te gösterime giren “Thor Karanlık Dünya” adlı üç boyutlu Tor destanının ikinci filminde Tor’un cezası son bulur bir bumerang gibi atınca geri gelen, sapı kısa dev çekici kendisine Odin tarafından iade edilir. Thor, sürüldüğü yeryüzünde kahramanlığı öğrendiği için ülkesi åsgård’a dönmeye hak kazanır. Hüdümdarlığı ele geçirmeye çalışan kardeşi Tanrı Loki’yle mücadeleden sonra Kara Elv’lere hükmeden fakat Norön (kuzey) destanında bulunmayan kudretli Malekith’le mücadele eder. Bu kişilik, Amerikan Marvel Comics Şirketi tarafından 1960’larda başlayan Thor çizgi romanına, 1984’de Walt Simonson tarafından eklenir. Her iki filmin yapımcısı da Amerikan Marvel Stüdyosudur. Aslında gerçek insanların yaşantılarına ait bu kuzey efsanesini film endüstrisinde kendilerine göre yorumlayıp gişe rekorları kıran bir kazanç kaynağı olarak kullanırlar. Destan’da Azak Denizi kıyısındaki Azov ile filmideki Tor’un vatanı Åsgård arasında da benzerlikler vardır. Åsgård’a gitmek için dağ içinde uzun bir geçitten dik kayalık yamaçlarla çevrilmiş, ortası göl olan bir yerleşimdir. Bu betimleme, Ergenekon Destanındaki Türk yurdunu hatırlatır. Tor’un diyarında bir saray bulunur. Onunda dışında iç içe geçmiş dokuz dünya vardır. Bunlardan birinde insanlar, diğerlerinde başka yaratıklar yaşar. Sarayın etrafındaki köylüler Asya’daki Türk-Moğol çadırları olan “yurt”larda oturur. Odin’in başındaki boynuzlu miğfer, Çatalhöyük evlerinin duvarlarına koruyucu niyetine asılmış, boynuzlu boğa kafataslarını anımsatır. Boynuzlar hilale benzer82.
Son Değil Başlangıç
Hem Türk Tarihini aydınlatması, Türklerin geçmişlerini ve kendilerini daha iyi tanıması, hem Cermen Irkçılığı ve Türk düşmanlığının yıkılması, hem Hint-Avrupa uygarlığının ve Cermen Soyunun ve dillerinin kökünün Asya’da (Anadolu) ve Avrasya’nın Doğusunda olduğunun tespit edilerek oryantalist (taraflı batılı) görüşün yerini nesnel tarihi bilgiye bırakması elzemdir. Bu amaçla birbirinden kopuk gibi görünen, görülen ve gösterilen soyların, geleneklerin birliktelik ve bütünlüğü; dağınık verilerin aralarında bağlantıları kurmakla mümkün olur. İskandinav-Cermen kültüründe, benzerlikler yerine farklılıklara odaklanmak; kaynaşıp bütünleşmek yerine, ayrışarak birlikte olmak vardır. Möhlenpris’te Komşuluk ilişkilerinin yokluğu ve yüzeyselliği, oralı olmayanın (doğuştan Norveçli olsa dahi) tecrit edildiği dünyanın en müreffeh ülkesinin83 bulunduğu Avrasya’nın en batısında hala “aşiret/kavim” düzeninin sürdüğünü gösterir. Thor Heyerdahl84 ve Per Lillieström’ün “Odin’in Peşinde, Geçmişin İzinde” adlı onun bir İnsan hem de Türk olduğunu belirten kitabına, Norveçli Bilim İnsanları bilimsel araştırmalarla değil de duygusal tepkiler vermiştir. Heyerdahl’in Don Nehri kıyısındaki Azak şehrinde yaptığı arkeolojik kazıların Norveç-Türk bağlantısını kanıtlamak için bilimsel bir yol olmadığı yolunda sayfa sayfa bildirilerle karşı çıkması, ona maddi destek verilmesinin önlenmesi için çalışılması üzücüdür85. Ancak katı ve tutucu akademik unvanlarının arkasına sığınarak bu görüşleri öne süren tarihçilerin ne kadar çok-disiplinli çalışmadan uzak olduklarını söyleyenler de vardır86. Öyleyse yukarıda her alt-başlığın ayrı bir tez konusu olacağı “bilimsel araştırmaların peşinde”, İskandinav-Cermen meslektaşların birlik olma zamanıdır. Bakınız İsveçli gazeteci, yazar ve tarihçi Herman Lindqvist (D. 1943) İsveç Tarihi (Historien om Sverige) kitabında İsveç Köylülerinin gerçekten göçmen olup olmadıklarını merak eder. 1991’den itibaren babalık davalarında alınan kanlarla geçmişte göçmen oldukları belirlenir. 10 yıl sonra İsveçli bilim insanları tarafından bu sonuçlar doğrulanır. Avrupa’nın 3373 ayrı bölgesinde yaşayan yerel halktan87 alınan kanların tahlili yoluyla 26 değişik genetik sistem karşılaştırılması sonucu “sistemlerin altısı içindeki tüm” çeşitlerin birbiriyle akraba olduğu saptanmıştır Bunun için “aynı kökenden kaynaklanmış olmaları gerekiyordu. Böylece Hint-Avrupalıların ortak bir yerden geldikleri ve bu bölgenin Küçük Asya’da (Türkiye) olduğu kanıtlanmış olur. Bu bilgiyi İngiliz arkeolog ve paleolingüist Colin Renfrew’de destekler88. Ona göre Anadolu, hem Ural-Altay (Çatalhöyük/Konya), hem de Hint-Avrupa dillerinin (Çorum-Yozgat ve civarı) doğduğu ve tarımla birlikte Batıya ve Doğu’ya yayıldığı alandır. Araştırmacıların zaman çizelgelerine göre oradaki halk 8000 yıldan fazla zamandır ekmek yapacak tahıl üretebiliyordu. M.Ö. 6000 yıllarında bu köylüler, daha fazla toprağa gereksinim duyup batıya doğru hareket ettiler. Amerikalı araştırmacılara göre, tarım Avrupa’da Hint-Avrupa dilleriyle aynı hızda yayıldı. Araştırma aynı zamanda yayılmanın yavaş olduğunu ve göçen köylülerin yerel halklarla karıştığını” gösterir” (Gürgün, 2011:64-65). 1930’larda tartışmaya açılan bu konu üzerinde 1934’de Birinci Dil Kurultayında Profesör Agop Martayan Dilaçar’ın sunduğu bildiri, bu akrabalığa ışık tutar89. Atatürk’ün direktif ve teşvikiyle Afet İnan’ın doktora tezi Türkiye Halkının Antropolojik Karakterleri ve Türkiye Tarihi:Türk Irkının Vatanı90 araştırması, bütün Türkiye’de 64.000 kişilik bir örneklem üzerinde yapıldı. Sonuçlar daha sonra Avrupa’da yapılan benzeri araştırmaların sonuçlarıyla karşılaştırıldığında benzerliklerin ağır bastığı görüldü91. Dolayısıyla ilk olarak Türkiye’de, konuyu araştıracak, çok disiplinli bir “Türk-İskandinav-Cermen” araştırma merkezi ile başlayabiliriz. İlgi, bilgi ve katkılarınızı lütfen iletiniz (berge@metu.edu.tr).
1 Gundersen, Dag, n.d. Hordaland Historisk Omrade (Tarihi Hordaland Bölgesi), Store Norske Leksikon (https://sådenl.no/Hordaland%2Fhistorisk_omr, 09.04.2016).
2 Haugen, Einar, 1976, Norsk Engelsk Ordbok (Noveçce İngilizce Sözlük) Universitetforlaget, Bergen, s. 138-139
3 Möhlenpris Jörgen Thor Möhlen’in Mülkü demektir ( 1640’da Hamburg-1708 Kopenhag). Armatör, sanayici ve Tüccar. Danimarka Kralı tarafından Norveç’e Maliye Bakanı olarak tayin edilmiştir.
4 Ergenekon, Begümşen, 1986, “We are all Equals”: An Analysis of Race Relations in a Multi-cultural Urban Neighborhood in Möhlenpris, Bergen” (“Hepimiz Eşitiz”: Bergen’in Çok kültürlü Möhlenpris Semtinde Irk İlişkilerinin İncelenmesi) , Cand. Polit. Avhandling, (Y. Lisans Tezi), Sosial Antropologisk Institutt, Universitetet i Bergen. Danışman: Harald Tambs-Lyche).
5 Yinglinga Saga’sı. Türkçede bir kişi ardından yapılan cenaze törenlerine “yuğ töreni” denir ve ölen kişinin erdem ve yiğitliklerini ele alındığı ağıtlara “sagu” denir. 7’li hece ölçüsü ile söylenir (http://www.edebiyatogretmeni.org/sagu/, https://tr.wikipedia.org/wiki/Sagu)
6 1914 (Larvik-Norveç)) -2002 (Colla Micheri-İtalya). Norveçli zoolojg, botanikçi, coğrafyacı, halk bilimci ve “deneysel arkeolog” (https://en.wikipedia.org/wiki/Thor_Heyerdahl)
7 Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı.
8 Kaynak Yayınları, İstanbul
9 Lapon. Samoyed konuşur ve Ren Geyiği Hayvancılığı yaparlar. Buzların çözülmesiyle birlikte Kuzey kutup bölgesi içlerine göçer, sonbaharda ise görece güneye geri dönerler. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Tarihi Anabili Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
10 Aygün, Emre, 2012, Türk Tarihinin Kaynakları olarak İskandinav Saga’ları, Ege Üniversitesi,
11 Faux, David K.,“The Genetic Link of the Viking – Era Norse to Central Asia: An Assessment of the Y Chromosome DNA, Archaeological, Historical and Linguistic Evidence” (http://www.davidkfaux.org/CentralAsiaRootsofScandinavia-Y-DNAEvidence.pdf)
12 Çok Tanrıcılık (Politeizm)
13http://www.religionfacts.com/asatru. Bu durum Norveç’te Kiliseye konfirmasyon töreninden sonra 15 yaşında üye olma mecburiyetine ve bu mezhebin Kraliyet rejiminin laik olmaması yani resmi din “Luterci Protestan Hristiyanlığı” olarak ifade edilmesine duyulan tepkiden de kaynaklanır.
14 https://tr.wikipedia.org/wiki/Odinizm
15 Auborn, New York, ABD (1980’den beri).
16 Norveç’ce “vik” kelimesi koy, köy/barınak ve haliç anlamına gelir (Haugen, Einar, 1976, Oslo, Universitets Forlaget, s. 439. Haliç ise “koy”, “körfez” ve “Gelgit olayının belirgin olduğu yerlerde, bu olaydan doğan akıntıların etki yaptığı kıyılarda akarsu ağızlarının huni biçiminde genişlemiş durumu” demektir (Büyük Türkçe Sözlük, TDK (http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.572323e056c595.56009435)
17 İsveçli Viking Metal Müzik Grubu (1992’den beri)
18 Mirabello, Mark, 2003, The Odin Brotherhood, 5th ed. London: Mandrake Oxford, s. 27-32.
19 Dinleyiniz: https://www.youtube.com/watch?v=I2olSeWzFoI
20 Dinleyiniz: https://www.youtube.com/watch?v=NGCwQxHf2GA
21 http://www.amazon.com/Odin-Brotherhood-Mark-Mirabello/dp/1869928717
22 İskandinav Tanrıları Listesi:
23 Finlandiya’nın iki resmi dilinden bir tanesi Fince diğeri ise İsveç’cedir.
24 Gürgün, Abdullah, 2011, İsveçlilerin Türk Kökenleri Üzerine, Kaynak Yayınları, İstanbul.
25 Manadagr: Ay Günü (Norveçce Sözlük): Bokmalsordboka, Sprakradet, Universitetet i Oslo (http://www.nob-ordbok.uio.no/perl/ordbok.cgi?OPP=Onsdag&ant_bokmaal=5&ant_nynorsk=5&bokmaal=+&ordbok=bokmaal).
26 Almanca Haftanın Günleri: http://m.wissen-info.de/kalender/wochentage.php#sonntag_und_montag (23.04.2016)
27 Ty(r)sdagr: Savaş Tanrısı (Bkz. Dipnot 3).
28 Danimarkada erkek ismi, İngiltere ve Amerika’da yer ismi (https://en.wikipedia.org/wiki/Tue, 23.04.2016))
29 Odinsdagr: Baş Tanrı (Bkz. Dipnot 3).
30 Wednes = Woden = Wodan (Türkçe’de Odun). [Eski İngilizcede yazılışı “Wöden” dir. ‘W’ kaldırılınca geriye Öden kalır ki bu Türk Kralı Öden’in ismidir] Kuzey Tanrısı Odin’in doğa dinine inanan yani pagan denilen Anglo-Sakson‘lardaki adı. American Heritage Dictionary of the English Language, 2011. Fifth Edition. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. (http://www.thefreedictionary.com/Wednes) 23.04.2016
31 Pagan Almanların Tanrısı Wotan Tanrılaşmış Türk Kralı Öden’in etkisiyle Wotandag olarak kullanılmıştır. Çok tanrılı dinlerle Hristiyanlığın karışmasıyla bu günün adı Mittwoch olarak değişmesi olasıdır.
32 Gök Tanrısı Tor’un günü (Bkz. Dipnot 3).
33 Frjadagr (Tanrıça Frigg/Fröya/Venus (Bkz. Dipnot 3). Batı Anadolu’dan (Lidya) İtalya’nın Toskana bölgesine yerleşen Etrüsk’lerin dilindeki ismi Turan’dır.
34 https://tr.wikipedia.org/wiki/Kam_(folklor)
35 Ozan ve Avrupada bozulmuş hali Şaman’dır. Hekimlik, sihirbazlık ve kahinlik yaparlar.
36 https://tr.wikipedia.org/wiki/Odin.
37 Norveç’te tanınmış bir çikolata markasıdır (Bkz. http://www.freia.no/)
38 Frig ise Türkiye’de bu adla kurulan bir devleti ve buğday çeşidini anımsatır.
39 Toprak Ana, Ana Tanrıça
40 Store Norske Leksikon (Büyük Norveç Ansiklopedisi), Tanngnjost og Tanngrisne , Erişim tarihi: 19.11.2013 http://snl.no/.search?query=tanngrisne&search=%E2%86%92
41 Ergenekon, Begümşen; Tor Destanı ve Karadeniz, Bambu Dergisi, Sayı 5, 2014, Ocak-Şubat, s. 52
42 Sturluson,Snorri, 1984, From the sagas of the Norse Kings, Dreyers Forlag, Oslo, s. 15
43 Heyerdahl, Thor “The Search for Odin” in Azerbaijan and Russia, Erişim tarihi : 19.11.2012, http://en.wikipedia.org/wiki/Thor_Heyerdahl, http://no.wikipedia.org/wiki/Tor
44 Heyerdahl, Thor; (1995)“The Azerbaijan’s connection: Challenging Euro-centric Theories of Migration (Azerbaycan Bağlantısı: Avrupa-merkezli Göç Teorilerine bir Karşıçıkış) (AI .3.1 Spring); Erişim 19.11.13 http://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/ai102_folder/102_articles/102_heyerdahl_storfjell.html
45 Gobustan National Park, Erişim 19.11.2013 http://en.wikipedia.org/wiki/Gobustan_National_Park
46 Perinçek, Doğu; 12.11.2013, “Turkakonung Odin’in oğlu Tanrı Thor sinemalarda” Aydınlık Gazetesi, 11.11.13 http://www.aydinlikgazete.com/yazarlar/dogu-perincek/27470-dogu-perincek-turkakonung-odinin-oglu-tanri-thor-sinemalarda.html
47 Bodrum’da doğmuş ve İtalyanın Yanya Denizine bakan Taranto Körfezindeki Sibari kenti yakınındaki Turios/Thurium ören yerinde 85 yaşında hayata veda etti ve defnedildi. Susam’da bir Anadolu Dili olan İyonca’sını ilerletti (Heredot Tarihi, 2001, s. 8-10)
48 Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı, kitaplarında, Bütün Anadolu, Trakya ve Yunanistan’a yayılmış İyonca’nın; Grekçe yani Yunanca’dan ayrı ve farklı bir dil olduğunu yazar.
49 Heredot Tarihi, 4. Kitap, Melpomene, Skythler, Yurtları Özellikleri.
50 Yazılı kaynaklar Asur, Pers, Likya, İon, (Heredot, Hipokrat (İÖ 460-377), Tükidides (İÖ 460-400), Zenefon (İÖ 430-357), Strabon (İÖ 63 –İS 24) Çin belgelerine dayanır Durmuş, İlhamı, 2008, İskitler (Sakalar), T.C. Genel Kurmay Başkanlığı, Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara Genel Kurmay Basımevi (Önsöz)
51 Durmuş, İlhamı, 2008, İskitler (Sakalar), Bkz. Dipnot 20.
52 Norse Kings (İngilizce), Norske Kongar (Norveçce)
53 Sturlason, Snorri, 1984, From the Sagas of the Norse Kings, Dreyers Forlag, Oslo.
54 Gürgün, Abdullah, İsveçlilerin Türk Kökenleri Üzerine, 2011, Kaynak Yayınları, İstanbul, s. 151-152
55 Yazar Norveççeye hakimdir. Atıfsız kelimeler yazarın Norveççe bilgisine dayanır.
56 https://nb.glosbe.com/sv/nb/bult
57 https://nb.glosbe.com/sv/nb/burg
59 Türk Tanrısı
60 Bkz. Dipnot 34. S. 153
61 https://nb.glosbe.com/sv/nb/kull
62 Kaşgarlı Mahmut (Yıl 1100), Bkz. Dipnot 34, s. 153
63 Perinçek, Doğu, 2010, Devlet Sürecinin Türkçe’deki İzleri – Og, Ogur, Oğuz Bodun ve Türk Kavramlarının Siyasal Macerası, Bilim ve Ütopya, sayı 196, Ekim, s. 9-35 .
64 Perinçek, Doğu, Asgard’daki Tokur Ogur, Aydınlık, 28.12.2013.
65 Haugen, Einar (ed.) 1976, Norsk Engelsk Ordbok (Norwegian English Dictionary), Universitetsforlaget, Oslo, s. 107
66 Bkz. Dipnot 35.
68 Bkz. Dipnot 35 s. 243.
69 Looijenga, Texts and contexts of the Oldest Runic Inscriptions, s.80; Daly, Norse Mithology A to Z, s. 78 bahseden Osman Karatay, 2015, Türklerin Kökeni, Kripto basım Yayım Dağıtım, Ankara. S. 188.
70 2011, s. 154-184
71 Bkz. Dipnot 52 s. 165
72 https://tr.wikipedia.org/wiki/Odin
73 Bkz. Doğu Perinçek, Rota yazıları, Aydınlık Gazetesi 2013-2014.
74 https://tr.wiktionary.org/wiki/tor
75 https://tr.wiktionary.org/wiki/duumaa
76 Milano ve Roma arasındaki bölge.
77 Thor, Erişim 19.11.2013, http://da.wikipedia.org/wiki/Thor
78 Torlak, Türk Dil Kurumu Sözlüğü, Erişim 19.11.2013, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.528bd9c64d4062.12007742
79 Bkz. Dipnot 9, s. 53.
80 Marvel Comics.
81 https://tr.wikipedia.org/wiki/Thor_(Marvel_Comics)
82 Ergenekon, Begümşen; Tor Destanı ve Karadeniz, Bambu Dergisi, Sayı 5, 2014, Ocak-Şubat, s. 52
83 https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GNI_(PPP)_per_capita (Dünya Bankas, 2014) Aynı listede Türkiye 60. Sıradadır.
84 Bkz: https://en.wikipedia.org/wiki/Thor_Heyerdahl
85 Söderland, Didrik, Forsker pa tvilsom Forskning Euroscience Open Forum Manchester 23-27 July 2016.http://forskning.no/arkeologi-forskningsformidling-forskningssvindel-stub-stub/2008/02/forsker-pa-tvilsom-forskning (Şüpheli Araştıma Yapan Araştırmacı).
86 Stören ,Harald, Kritikken av Thor Heyerdahl (Thor Heyerdahl’in Eleştirilmesi) (10.4.2002)
87 Aralarında Türklerin de olduğunu, Norveç mahkemelerinde yaptığım babalık davası mütercimliğinden bilmekteyim.
88 Renfrew, Colin, 1987, Archaeology and Language: The Puzzle of Indo-European, Origins, Cambridge University Press, 1st Ed.
89 Lindqvist, Herman, 1997, Historien om Sverige, Norstedts, s. 35-36 (bahseden Gürgün, 2011:64)
90 1947, Tarih Kurumu Yayınları, VII Seri, No. 15, TTK Basımevi, Ankara
91 Ergenekon, Begümşen, 2006, Estetik Ameliyatların İsteğe Bağlı Nedenleri Üzerine Antropolojik bir İnceleme, Doktora Tezi, DTCF, Sosyal Antropoloji Anabilimdalı, Ankara Üniversitesi.