1880 yılında Diyarbakır’da dünyaya gelen Kazım İnanç Bey’in babası Sefer Bey annesi Fatma Hanımdır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015) Çocukluğu ve gençliği hakkında pek de detaylı bilgiye ulaşamadığımız Kâzım Bey, Fatma İsmet Hanım (1886-1958) ile evlenmiş, ilk eşi Fatma İsmet Hanım’dan Fatma Neyran Yetmen (1907-1974) adında bir kızı olmuştur. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Ancak 1930 yılında eşi İsmet Hanım’dan boşanmıştır. (Türk Parlemento Tarihi TBMM-IV Dönem (1931-1935), 1931-1935) Fatma İsmet Hanım’dan sonra Kâzım Bey, Hava Semiha Hanım (1904-?) ile evlenmiştir. (Türk Parlemento Tarihi TBMM-IV Dönem (1931-1935), 1931-1935)

Kazım Bey, 1890 yılında yani henüz on yaşındayken dört yıllık askeri rüştiyeye gitmiş ve bu okuldan 1894 yılında mezun olmuş olmalıdır. (Taş, 2008) İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra 1894 yılında Bursa Askeri İdadisi (Salman, 2005)’ne başlayan Kazım Bey, 1897 yılında bu okuldan mezun olmuştur. (Taş, 2008) Bursa Askeri İdadisini bitirdikten sonra 14 Mart 1897 tarihinde Harp Okulu’na başlamıştır. (Azmi Süslü, 1999) Kâzım Bey, 17 Ocak 1900 Çarşamba günü ve 18 Ocak 1900 Perşembe günü tarihinde Harp Okulu’ndan Mülâzım-ı Sâni (Teğmen) rütbesiyle mezun olmuştur. (Baltaoğlu) Erkan-ı Harbiye’nin (Harp Akademisi) ikinci senesinde, 2 Şubat 1901’de, Üsteğmenlik (Milazım-ı Evvel) rütbesine yükselen (Taş, 2008) Kazım Bey, 6 Aralık 1902’de Kurmay Yüzbaşı rütbesiyle Erkan-ı Harbiye’yi bitirmiştir. (Türk Parlemento Tarihi TBMM-IV Dönem (1931-1935), 1931-1935)

Kazım Bey ve Çanakkale Cephesi

Kâzım Bey 3 Ağustos 1914’te 1’inci ordu Erkan-ı Harbiyesi istihbarat kısmı müdüriyetine tayin edildikten (Azmi Süslü, 1999) sonra, yaklaşık bir sene boyunca İstanbul’da görev yapmıştır. 29 Kasım 1914’te Birinci ordu Erkân-ı Harbiye Harekât Şubesi Müdüriyetine tayin edilen (MSB Arşivi, Kâzım İnanç Paşa Şahsi Dosyası, Asker Safahat Belgesi) Kâzım Bey’in bu görevine haricinde, 8 Aralık 1914 tarihinde de kendisi ordu Erkân-ı Harbiye Riyâseti Vekâleti’ne atanmıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015) 10 Ocak 1915 tarihinde General Limân von Sanders, Birinci Ordudan Başkomutanlığa yazdığı dilekçesiyle; Ordu Harekât Şube Müdürü iken iki aydan beri Erkân-ı Harbiye Vekâleti’nde bulunan Binbaşı Kâzım Bey’in asaleten onayını istemiş (Taş, 2008) ve Yarbay Kâzım Bey, 11 Mart 1915 (R-26 Şubat 1330) tarihinde asaleten Birinci Ordu Erkân-ı Harbîyesi Riyâseti’ne tayin edilerek bu ordunun Kurmay Başkanlığına getirilmiştir. (Azmi Süslü, 1999)

Kâzım Bey 7 Mart 1915 tarihinde kaymakamlığa (Yarbay) terfi etmiştir. (Sanders L. V., 2011) Bu süreçte Çanakkale Boğazı’nda yeni teşkil edilecek olan Beşinci Ordu’nun Ordu Komutanı General Limân von Sanders’in Kurmay Başkanı olarak Çanakkale Cephesinde (Sanders L. V., 2011) çok yönlü bir kişilik yapısıyla, hayati bir rol üstlenerek yer almaya başlayacaktır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç, 2015 )

Yarbay Kâzım Bey, 28 Mart 1915 tarihinde Beşinci Ordu Erkân-ı Harbiye Riyasetine tayin edilmiştir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Bu görevleri esnasında Yarbay Kâzım Bey, Seddülbahir Bölgesi’ndeki muharebelere katılmış bir hafta da kadar Saros Körfezi Kumandanlığında bulunmuştur. (Arşivi T. , TBMM Arşivi, Sicil No: 188, Azayi Kiramına Mahsus Muhtasar Tercüme-i Hâl Varakası.)

Mustafa Kemal ve Liman von Sanders henüz İstanbul’da bulundukları sırada Kâzım Bey, General Liman von Sanders’a Mustafa Kemal’i takdim ederek gerek Çanakkale’nin kaderinde gerek Mustafa Kemal’in Çanakkale yolunda ilerde göstereceği başarılar için bir başlangıca sebebiyet vermesi suretiyle Binbaşı Kâzım Bey, şüphesiz önemli bir rol sergilemiştir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Bu söylediklerimizin belki de en büyük kanıtı, M. Kemal’in daha sonra General Limân von Sanders tarafından Çanakkale Cephesinde, cephenin kaderini değiştirecek bir göreve atanmış olmasıdır. (Bağır, Çanakkale Cephesi’nde Kazım İnanç , 2015 )

Kazım Bey’in Beşinci Ordu’daki Görevi

Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Çanakkale Cephesi’nde bulunan Yarbay Kâzım Bey, daha önce Balkan Savaşları’nda olduğu gibi Çanakkale Cephesi’nde de cephe arkasında karargâhlarda çeşitli görevler üstlendiğine yapmış olduğumuz çalışma neticesinde ulaşmış bulunmaktayız. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) İncelediğimiz kaynaklar doğrultusunda, Balkan Savaşlarında, karargâhta bulunan Binbaşı Kâzım Bey, muharebenin daha çok idari kısmında bir pozisyonda bulunmuş, aktif olarak savaş meydanlarında pek de bulunmamıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Bu sebeple Balkan Muharebelerinde karargâhlarda kazanmış olduğu deneyim ve tecrübeler kendisinin yine karargâhlarda bulunmasını sağlamıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Çanakkale Cephesi’nin odak noktasını oluşturan Gelibolu’daki Beşinci Ordu Karargâhında, Kurmay Başkanı sıfatıyla yer alacak olan Yarbay Kâzım Bey, cephe gerisinde önemli roller üstlenerek, çeşitli görevler icra edecektir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015) Çanakkale Cephesinde 25 Nisan 1915’ten itibaren gerçekleşen kara muharebelerinde adeta cephenin çok önemli konumunda olan bu karargâhta, birçok faaliyete ve etkinliğe imza atarak sıkça adından söz ettirecektir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 )

Cephenin adeta şah damarı olan bu sebeple hayati rol üstlenen Gelibolu’daki Beşinci Ordu Karargâhında Kurmay Başkanı Yarbay Kâzım Bey, cephede iletişim ve haberleşmeyi sağlaması açısından son derece can alıcı, yaşamsal bir görev yerine getirmiştir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Çünkü muharebelerde savaşan birlikler arasında, doğru zamanda yapılan ve eksiksiz oluşturulan iletişim şüphesiz muharebelerin başarı şansını büyük ölçüde artırmaktadır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015)

1916 ve 1938 Yılları Arasında Kazım İnanç

15 Ocak 1916’da Çanakkale’den General Limân von Sanders ile birlikte ayrılan Miralay Kâzım Bey (Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (04 Haziran 1915- 09 Ocak 1916) 5.Cilt 3. Kitap ), bundan sonra da 1916 senesi boyunca İstanbul’da, General Limân von Sanders’in maiyetinde çalışmıştır. (Arşivi M. , Kâzım İnanç Paşa Şahsî Dosyası, Askeri Safahat Belgesi)

Yıldırım Orduları Kurmay Başkanı Olarak Kazım İnanç

Kâzım Paşa, Sina-Filistin Cephesi’nde Yıldırım Orduları Grubu Komutanı Alman Generali Liman von Sanders (Tarım, 2004)’in Kurmay Başkanı olarak görev yapmıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) 12 Haziran 1917’de Yıldırım Orduları Grubu Kurmay Başkanlığı’na getirilen Albay Kâzım Bey, (Azmi Süslü, 1999) TBMM Şahsi Dosyası’nda bulunan Tercüme-i Hâl’inde “Bundan sonra Yıldırım Ordular Grubu Erkan-ı Harbiye Riyaseti’nde” (Arşivi T. , TBMM Arşivi, Sicil No: 188, Azayi Kiramına Mahsus Muhtasar Tercüme-i Hâl Örneği.)bulunduğunu ifade etmiştir. Bu süreçte kendisi Şeria Muharebeleri (Ocak 1918-Eylül 1918)’nde bulunmuştur.

Mondros Mütarekesi’nde Kazım İnanç

Kâzım Paşa’nın Mondros Mütarekesi dönemi sürecinde, Genelkurmay İkinci Başkanı gibi önemli bir görevde olması sebebiyle, İstanbul’da durumu idare etmeye çalışmış bir yandan da, Milli Mücadele’yi başlatacak askeri kadronun Anadolu’ya geçişinde, son derece aktif bir rol yerine getirmiştir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015) Bu bağlamdaki en önemli örneği belki de Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçişinde can alıcı bir rol üstlendiğini gösterebiliriz. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç, 2015) Erkân-ı Harbîyye-i Umumiye İkinci Reisliğine getirilen Kâzım Paşa, bu görevinin yanı sıra Askerî Şûra üyeliği (Taş, 2008) de yapmıştır.

Bu süreçte çok yakın arkadaşı ve dostu Mustafa Kemal’in geniş yetkilerle donatılarak Anadolu’ya geçişinde Kâzım Paşa’nın rolü oldukça büyüktür. Çünkü Mustafa Kemal’in görev yazısını yazan hükümet değil, yurtsever Kâzım Paşa’dır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Kâzım Paşa, M. Kemal Paşa’nın arzu ve telkini ile 6 Mayıs 1919 tarihini taşıyan ve İnkılâp tarihimizde büyük bir yeri olan yönetmenliği hazırlamış ve Harbiye Nazırı Şakir Paşa’ya mühürletmek suretiyle, hükümete kabul ettirmiştir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Bu talimatname, 6 Mayıs 1919 tarihinde Meclisi Vükela (Bakanlar Kurulu)’da okunup uygun görülmüş ve aynı gün M. Kemal’e tebliğ edilmiştir. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) M. Kemal bu yetki talimatnamesiyle, Samsun’dan başlayarak bütün doğu vilayetlerinde askere kumanda ve valilere emir yetkisini, Kâzım Paşa’ya yazdırarak elde etmiştir. (Belen, 1983) İkili birlikte hazırladıkları talimatnameyi öyle bir düzenlemişlerdir ki, Mustafa Kemal müfettişlik bölgesinde neredeyse sınırsız yetkiye sahip olmuştur. (a Zürcher, 1987)

Milli Mücadele’de Kazım İnanç

Kâzım Paşa, Mütareke Dönemi boyunca Milli Mücadele lehine hareket etmesi sebebiyle, 11 Nisan 1920 (R-11 Nisan 1336) tarihinde hükümet tarafından görevinden azledilerek açığa alınmıştır. (Arşivi M. , Kâzım İnanç Paşa Şahsî Dosyası, Askeri Safahat Belgesi.) Hatta Damat Ferit’in Milne’ye, 22 Nisan günlü yazdığı bir mektupta, o süreçte tutuklanıp Malta’ya gönderilmesini istediği kimselerden oluşturulan listede Kâzım Paşa’nın ismi de yer almıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 )

Yaşanan gelişmeler çerçevesinde Kâzım Paşa, 27 Haziran 1920 tarihinde Milli Mücadele’ye katılmak için Ankara’ya gelmiştir. (Arşivi M. , Kazım İnanç Paşa Şahsi Dosyası ) Böylece Anadolu’ya geçen Kâzım Paşa, Milli Mücadele’ye katılmıştır. (Azmi Süslü, 1999) Bu bağlamda çalışmalarına devam eden Kâzım Paşa, TBMM tarafından Garp Cephesi Kumandanlığı Vekâletine getirilerek Garp Cephesi’nin bilumum geri hizmetini (emniyet, asayiş ve asker alma işleri) tedvir ile görevlendirilmiştir. (Bey, 1992) Mirliva Kâzım Bey, TBMM Şahsî Dosyası’nda bulunan Tercüme-i Hâl’inde bu görev için “Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü’nde” (Arşivi T. , TBMM Arşivi, Sicil No: 188, Azayi Kiramına Mahsus Muhtasar Tercüme-i Hâl Örneği) bulunduğunu ifade etmiştir.

Kâzım Paşa, bu süreçte Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos- 13 Eylül 1921)’ne, Başkomutanlık Kalemi Başkanı olarak iştirak etmiştir. (Azmi Süslü, 1999)

Anadolu’ya geçen Kâzım Paşa, 6. Kolordu Komutanı olarak Dumlupınar Meydan Savaşı’na katılmış, Büyük Taarruza iştirak ile Başkumandan Meydan Muharebesi’nde bulunmuştur. (Azmi Süslü, 1999)

Cumhuriyet Döneminde Kazım İnanç

Cumhuriyet Dönemi’nde, Kâzım Paşa, 31 Ekim 1924 (R-31 Ekim 1340) tarihinde, merkezi Diyarbakır olarak belirlenen 3. Ordu Müfettişliğine tayin edilmiştir. (Arşivi M. , Kazım İnanç Paşa Şahsi Dosyası ) 5 Şubat 1925’te bu görevine başlayan Kâzım Paşa (Bedirhanoğlu, 2010), bu görev esnasında Şeyh Sait İsyanını bastırma harekâtında bulunmuştur. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 )

1926 de askerlikten emekliye ferik/korgeneral rütbesiyle emekli olan Kâzım Paşa, Atatürk’ten rica ederek Samsun Valisi (Albümü) olmuştur. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Kâzım Paşa, Samsun Valiliği görevini sürdürdüğü dönemde siyasi hayatta gösterdiği faaliyetlerin yanı sıra, şehrin kalkınmasında da aktif bir rol oynamıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 ) Kâzım Paşa, Samsun’da imar ve bayındırlık işlerine büyük önem vermiş, o günlerin dar olanaklarıyla, şehrin ortasındaki büyük mezarlığı kaldırtarak orada bulunan geniş sahayı park haline getirterek, bu parkın ortasına bir Atatürk heykeli diktirmiş, ışıklı fıskiyeleri olan güzel bir havuz yaptırtmıştır. Parkta ilk olarak halka açık çeşmeyi yine kendisi yaptırmıştır. (Bağır, Çanakkale Cephesinde Kazım İnanç , 2015 )

Kazım İnanç Bey 21 Eylül 1938’de Ankara’da hayata gözlerini yummuştur.

Sonuç

Kazım İnanç Bey Çanakkale Cephesi’nde Mustafa Kemal Paşa’nın önünü açmış ve Beşinci Ordu’da cephe gerisindeki ikmalleri, haberleşmeleri ve istihbarat işlerini layığı ile yürütüp Çanakkale Cephesi’nde kilit rol oynamıştır. Mondros Mütarekesi’nde Mustafa Kemal Paşa’nın geniş yetkilerle donatılıp Samsun’a Milli Mücadeleyi başlatmasında da yine can alıcı bir görev üstlenmiştir. Milli Mücadele döneminde milletini yalnız bırakmamış Garp Cephesinde, Sakarya Meydan Muharebesinde ve Başkomutanlık Meydan Muharebesinde askerlik görevini başarıyla ifa etmiştir. Askerlik mesleğinden emekli olduğunda da yine milleti için çalışmaya devam ederek Samsun valisi olmuştur. Samsun valisi olduğu dönemde bulunduğu bölgeyi imar etmeye ve ıslah etmeye çalışmıştır. Tüm bunların toplamında Kazım İnanç Bey Çanakkale Cephesinde, Milli Mücadele’de oynadığı kilit rollerle ve askeri sıfatıyla bir milli kahramanımızdır.

Kaynakça