Fahri Belen, Rumi 1308 (1892) yılında Bolu’da doğmuştur. İsmi, nüfus kayıtlarında “Mehmet Fahrettin Belen” olarak geçmektedir. 1934 yılında çıkan Soyadı Kanunu’ndan sonra mahkeme kararı ile adını, “Fahri” olarak değiştirmiş ve “Belen” soyadını almıştır. Soyadını seçmesinde Kurtuluş Savaşı’ndaki askeri görevi etkili olmuştur. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Kendisi Paşabeyoğulları sülalesine mensup olan Dava Vekili Sami Bey ile Hüsniye Hanım’ın çocuğudur. (K 1950-1954)

Eğitim Hayatı

Fahri Belen’in ilk ve orta öğrenimini nerede yaptığı bilinmemektedir.

Bursa Askeri Lisesini 1910 yılında bitirmiştir. (C. 1987) 14 Eylül 1910 yılında Harp Okulunda eğitimine başlamıştır. (Arşivi tarih yok) Harp Okulunu ise Askeri Safahat Belgesi’ne göre 9 Ağustos 1912 yılında piyade mülazım (teğmen) olarak bitirmiştir. (Atabay 2017) Akademiden mezun olduktan sonra 7’nci Kolordu emrinde Balkan coğrafyasında yer alan ”Palanga” mahalline tayin edilmiştir. (Arşivi, Askeri Safahat Belgesi, Sicil No: 328-C-41. tarih yok)

Fahri Belen’in iyi düzeyde Fransızca bildiği kitap okuma, binicilik ve atış sporlarına ilgi duyduğu bilinmektedir. (Bilgili 2021) Farsça bilgisi dolayısıyla İran Edebiyatı’na ilgi duymuş, sohbetlerinde Ömer Hayyam ve Şirazlı Sadi’den kıtalar okuyarak Mesnevi’yi de yorumlamıştır. (Tulga 1975) Fahri Belen, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde tanıştığı, “hürriyet” kavramını araştırmak amacıyla Namık Kemal’in eserlerini ve hürriyete dair eserler okumuştur. Okuduğu bu eserleri ise incelediği bilinmektedir. (Belen 1956)

Eserleri

Fahri Belen, asker olduğu için özellikle Türk tarihinin askeri tarih bölümüne büyük bir önem vermiştir. Türk tarihinin bazı belirsizlikte kalan kısımlarını aydınlatmaya çalışmış, bizatihi kendisinin katıldığı savaşları ve gelişmeleri objektif bir şekilde anlatmıştır. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

Fahri Bey birçok gazete ve dergide yazılar yazmıştır ve kendi eserlerinden başka eserlerinde yazılmasında katkıda bulunmuştur.

Bu eserlerden en bilineni Mareşal Fevzi Çakmak tarafından kaleme alınmış olan Doğu Cephesi adlı eserdir. (R. Tulga 1975)

Kaleme Aldığı Eserleri

Fahri Belen askeri tarihe önem vermiş, Türkiye’deki eserlerin birçoğunu yetersiz görmüştür. Bu anlamda birçok eser kaleme almış, son yıllarında yazdığı yazılar ara ara Cumhuriyet Gazetesinde yayınlanmıştır. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Atatürk’ün Askeri Kişiliği

Atatürk’ün kumandanlık hayatı, askeri kişiliği ve askerlik biyografisi olmak üzere kitap üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Atatürk’ün kumandan olma sürecinden ve sonrasındaki katıldığı savaşlardaki görev ve öneminden bahsetmiştir. İkinci bölümde, Atatürk’ün yıldızının parlamasındaki önemli anlardan, Atatürk’ün çok okuduğundan, kendi tarihi kadar Dünya tarihini de bilmesinden söz etmiştir. Atatürk’ü diğer liderlerden ayıran özelliklerini yazmıştır. Son bölümde ise, Atatürk’ün askeri okuldaki faaliyetlerinden başlamış Kurtuluş Savaşı’nın sonuna kadar olan askeri başarılarından söz etmiştir. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi

Fahri Belen’in bu eseri yaptığı en büyük çalışması olmuştur ve bu kitap beş cilt halinde sunulmuştur.

Birinci cildinin başlığı Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri adlı kitapta Fahri Belen, ilk olarak savaşta yer alan orduların birliklerinden, askeri okullardan ve ordunun öneminden söz etmiştir. Birinci ciltte özellikle Sarıkamış cephesi üzerinde durmuştur. Sarıkamış’taki olayları gün gün inceleyerek anlatmıştır. Fahri Belen kitapta sıklıkla krokiler kullanmış ve arşivden yararlanarak dipnotta belirtmiştir.

“Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1915 Yılı Hareketleri” başlıklı II. Ciltte, 1915 yılında Dünya’nın genel durumunu anlatmış Osmanlı’nın genel durumunu haritalandırmıştır. Türklerin bir zaferi olan Kut’ül Amare’yi krokilerle destekleyerek detaylı şekilde anlatmıştır.

III. Cilt, 1916 yılı hareketlerini içermektedir. Dört bölümden oluşmakta, 1916 yılındaki genel cephe durumları ve olaylar anlatılmaktadır.

IV. Cilt, “Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1917 Yılı Hareketleri” başlığı altında yayınlanmıştır. Genel olarak Bağdat muharebelerinden; Bağdat’ın durumundan, coğrafyasından bahsedilmiştir.

Son cilt olan “Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri” beş bölümden oluşmaktadır. İçerisinde Fahri Belen’in çizdiği haritalar ve krokiler mevcut olup, Mondros Antlaşmasına kadar her olaydan bahsedilmiştir. Belen, bu kitapta Anadolu’daki işgallerden, Paris Barış Antlaşması’nın Osmanlı’daki ve Avrupa’daki etkilerinden söz etmiştir. Orduların ve savaş komutanlarının katıldığı yerleri tablo şekilde vermiştir. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Büyük Türk Zaferi

Büyük Türk Zaferi (Afyon’dan İzmir’e Kadar) kitabı Belen’in birkaç defa basılan kitaplarından biridir. Belen, Büyük Taarruz’dan önce genel durum diye başlık atmış ve ilk olarak askeri durum üzerinde durmuştur. Fahri Belen savaşı hem Türk ordusu üzerinden hem de Yunan ordusu üzerinden anlatmıştır. Kitapta aynı zamanda Yunanlıların İzmir’e ilerleyişinden İzmir’deki durumdan ve İzmir’deki zaferden ve kutlamalarından bahsetmiştir. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Demokrasiden Diktatörlüğe

Fahri Belen kitabın ön sözünde, gördüklerine ve işittiklerine yer vermediğini belirtmiştir.

Gazetede parça parça halinde yazdığı yazılar sonucu okuyucuların yazılarının kitap halinde yayınlamasını istemesinden dolayı eseri ortaya çıkardığını ifade etmiştir. Eserde, baştan sona Demokrat Parti ile ilgili konulara yer verilmiştir. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Dünya Nereye Gidiyor ?

Kitapta, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki gelişmeleri anlatmış, Rusya’nın kazançlı çıkmasının üzerinde durmuştur. Atlantik Paktı cephesinde Türkiye, Türkiye’nin coğrafi konumunun ülkemize kazandırdıklarından bahsetmiş. Türkiye’nin Akdeniz’in, Balkanların, Orta Doğu’nun anahtarı olduğunu söylemiştir. Olası bir cihan harbinde Türkiye’nin durumunu anlatmıştır. Boğazlarımızın savaştaki önemlerinden bahsetmiştir. Orta Doğu meselelerini, İngiltere’nin Orta Doğu’ya bakışını ele almıştır. Daha sonra Amerika, Rusya, Fransa ve Türkiye’nin bakışını anlatmıştır. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Harp Akademisi 1934-1935 Tedrisatından Çanakkale Savaşı

Belen’in, askeri okulda öğretmenlik yaparken yazdığı ders kitabı nitelikte bir eserdir. Eserde ilk olarak savaşın nasıl başladığını, Türk ordusunun Çanakkale’deki vaziyeti ve mevkilerini anlatmıştır. 18 Mart günündeki vaziyeti krokilendirmiş, mayın hatlarını ve cepheleri detaylı olarak anlatmış, haritasını çizmiştir. Sayfa altlarında açıklamalar yapmış, ek bilgiler vermiştir. Kitabın sonuna doğru iki tarafın zararlarını karşılaştırmıştır. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Tarih Işığında Devrimlerimiz I-II-III

Kitabı yazmasının amacını geçmişi yücelikleri ve eksikleri incelemek olarak belirtmiştir. Devrimler hakkında birçok kitap olduğu halde hiç birinin tarihi açıdan değerlendirilmediğini düşünerek bu kitabı yazdığını söylemiştir. Kitap üç bölüme ayrılmıştır. Birinci ciltte “Din ve Devlet İlişkileri ve Laiklik”, “Türk Devriminin Kaldırdığı Kurumlar” olmak üzere iki bölüm bulunmaktadır. İkinci ve üçüncü ciltte “Türkiye’de Sosyal Devrimler” bölümü bulunmaktadır. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

1912-1913 Balkan Savaşı

Balkan Savaşına katılan bir general olarak savaşı birinci elden anlatmak ve bilgilendirmek amacıyla bu eseri yazdığını ifade etmiştir. Girişte, Osmanlı ve Balkanların son durumundan, 31 Mart Olayından söz etmiştir. Osmanlı Devletinin iç siyasette oluşan sorunlarının Balkanları nasıl etkilediğinden söz etmiştir. Kitapta kıyaslamalara çok fazla yer vermiş, Osmanlının yaptığı hatalardan söz etmiştir. Balkan Savaşı’na katılan devletlerden tek tek bahsetmiş, savaş planlarına detaylı olarak değinmiştir. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Fahri Belen’in bu kitaplar dışında yazdığı başka kitaplarda vardır kitaplarında olayları olabildiğince anlaşılır bir şekilde yazmaya özen göstermiştir ve yazdığı kitaplar onun hem eğitim hem de askeri başarılarını göstermektedir. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Makaleleri

Fahri Belen’in yazdığı kitapların dışında çeşitli dergilerde ve gazetelerde yayınlanmış birçok makalesi bulunmaktadır. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

“9 Eylül İzmir’in Kurtuluşu” Kemalizm Dergisi

Fahri Belen’in vefatından sonra yayınlanan bu makalede Belen, Başkumandanlık Muharebesi neticesinde Türk ordusunun İzmir’i nasıl kurtardığından bahsetmiştir. Ayrıca İzmir halkının sevinç gösterilerinden, Yunan baskısından ve Türk ordusunun düşmanı takip hareketlerinden de söz etmiştir. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

“Afyon Meydan Muharebesi” Kemalizm Dergisi

Fahri Belen’in vefatından sonra yayınlanan bu makalede Belen, Afyon Meydan Muharebesi’ni anlatmıştır. Ayrıca bu muharebe esnasından cereyan eden olaylardan bahsetmiş, Türk ordusunun durumu, taarruz planı ve mühimmatı hakkında da bilgiler vermiştir. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

“Çanakkale ve Mehmetçik” Kemalizm Dergisi

Fahri Belen bu makalesinde, Çanakkale Cephesi’nin kara savaşları kısmını anlatmış, Müttefiklerin çıkarma hareketlerine değinmiştir. Daha sonra ise Türk ordusunun muharebe meydanında yaptıklarından bahsetmiş ve Mustafa Kemal Atatürk’ün bu cephedeki rolü üzerinde önemle durmuştur. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

“Yunan Cephesi Nasıl Yarıldı” Büyük Zaferin 50. Yıldönümü’ne Armağan

1972 yılında yayınlanan bu armağan 7.000 adet basılmıştır. Fahri Belen burada yazmış olduğu makalesinde; Büyük Taarruz öncesindeki gelişmelerden söz etmiş, askeri durumlar ve taarruz planları hakkında bilgiler vermiştir. Daha sonra Afyon Meydan Muharebesi’nden başlamak üzere Büyük Taarruzu gün gün anlatmıştır. Bu yazısını da haritalarla desteklemiştir. Sayfa 95 ile 115 arasında yayınlanmıştır. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

Katıldığı Savaşlar

Fahri Belen’in doğduğu zaman, Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden çekilmeye başladığı zamanlara rastlar. Bu yüzden gençliğinin büyük kısmı cephelerde düşmanlarla çarpışarak geçmiştir. Devletine, milletine ve vatanına bağlılığı onun başarılı bir asker olarak yetişmesinin arkasındaki en büyük neden olmuştur. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

Fahri Belen Balkan Harbi’ne 3 Ekim 1912’den başlayarak, 16 Eylül 1913’e kadar, Birinci Cihan Harbine 16 Ekim 1914’ten başlayarak 31 Ekim 1918’e kadar İstiklal Harbi’ne ise 28 Mart 1921’den başlayarak 28 Ağustos 1923 yılına kadar iştirak etmiştir. (Arşivi, Askeri Safahat Belgesi, Sicil No: 328-C-41 tarih yok)

Fahri Belen bu savaşlar dışında başka önemli cephelerde de savaşa katılmıştır.

1 Mart 1915 tarihinde Üsteğmen rütbesine terfi etti. 5 Ocak 1915 – 1 Ocak 1917 tarihleri arasında Üsteğmen rütbesinde bölük komutanı olarak Çanakkale Savaşları’na katıldı.

1 Mart 1917 tarihinde Yüzbaşı rütbesine terfi etti. Daha sonra Kafkasya Cephesi, Filistin Cephesi ve Irak Cephesi’nde bölük komutanı olarak görev yaptı. 1915 yılında Harp Madalyası ve 1918 yılında İmtiyaz Madalyası ile taltif edildi. (Wikipedia 2023)

Bu savaşlardan gerekli diğer kaynaklardan yararlanılsa da en mühim kaynak Fahri Belen’in kendi yaşadıklarını ve gördüklerini yazmasıdır.

Fahri Belen’in Siyasi Faaliyetleri

Fahri Belen, askerlik görevinden kendi isteğiyle emekli olduktan sonra siyasetle ilgilenmeye başlamıştır. Demokrat Partide milletvekilliği, bakanlık, komisyon başkanlığı gibi çeşitli görevlerde bulunmuştur. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021)

Fahri Belen ilk siyasi adımı Çanakkale ve Bolu’da Demokrat Parti’den milletvekili adayı olarak seçimlere katılarak atmıştır. İki şehirde de seçimi kazanmış ancak milletvekilliği görevini memleketi olan Bolu’dan yapmayı tercih etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin IX. (22 Mayıs 1950-12 Mart 1954) ve X. (14 Mayıs 1954-12Eylül 1957) Döneminde milletvekilliği yapmış, IX. Dönemde kısa bir süre Bayındırlık Bakanlığı (22Mayıs 1950-28 Ekim 1950) görevini üstlenmiştir. 1957 seçimi öncesi Demokrat Parti’den istifa etmiş, bir süre herhangi bir siyasi partiye katılmamış, 1960 yılının Nisan ayında Demokrat Parti’nin ardından Cumhuriyet Halk Partisi’ne katılarak siyasi hayatına devam etmiştir. 27 Mayıs 1960’da gerçekleşen darbe sonucunda kurulan Kurucu Meclis’te görev almıştır. 1961 yılında Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından senatörlüğe atanmış, senatörlük görevinde uzun süre kalmamakla birlikte 1961 yılından sonra siyasi hayatına son vererek siyasetten tamamen ayrılmıştır. (Sacide Jale KEYVANOĞLU 2020)

Fahri Belen’in vefatı

Fahri Belen, 1975 yılında çeşitli sağlık sorunlarına maruz kaldı.

15 Temmuz 1975 yılının Salı günü bir süre tedavi gördüğü Kasımpaşa Deniz Hastanesi’nde hayata gözlerini kapamıştır. (Milli Birlik Komitesi Temsilciler Özgeçmişler 2.Cilt tarih yok) Fahri Belen’in ölüm sebebi; kalp yetmezliği olarak bildirilmiştir. (Bilgili, MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ 2021) 17 Temmuz Perşembe Günü Teşvikiye Camii’nde öğle namazını müteakip gerçekleştirilen dini ve askeri bir törenle son yolculuğuna uğurlanmıştır. (Gazetesi 1975) Belen’in naaşı Aşiyan ’da (Kayalar Mezarlığı) bulunan aile kabristanında toprağa verilmiştir. (Gazetesi, Vefat Haberi 1975)

Sonuç

Fahri Belen ülkesi ve vatanı için her ne pahasına olursa olsun sonuna kadar savaşan ve mücadele eden şerefli bir Türk askeridir vatanımızı farklı cephelerde sonuna kadar savunmuş ve askerlik görevinden emekli olduktan sonra ülkesine siyaseten destek veren ve bakanlık görevi yapan önemli bir kişidir.

Kaynakça

Arşivi, MSB. « Askeri Safahat Belgesi, Sicil No: 328-C-41.»

—. «Askeri Safahat Belgesi, Sicil No: 328-C-41.»

—. «Askeri Safahat Belgesi, Sicil No: 328-C-41.»

Atabay, M. «Çanakkale Cephesinden Türkiye Büyük Millet Meclisine.» Çanakkale Cephesinden Türkiye Büyük Millet Meclisine. içinde, yazan M. Atabay, 233. Çanakkale: Çanakkale Belediyesi, 2017.

Belen, F. «Nereden Geliyoruz Nereye Gidiyoruz.» Nereden Geliyoruz Nereye Gidiyoruz içinde, yazan F. Belen, 125. Ankara , 1956.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ .» 2021: 19.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ .» 2021: 25.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ .» 2021: 28.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ .» 2021: 109.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ .» 2021: 26.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ.» 2021: 8.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ.» 2021: 10.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ.» 2021: 21.

Bilgili, İsmail. «MEHMET FAHRETTİN BELEN’İN ASKERİ VE SİYASİ FAALİYETLERİ.» 2021: 24.

C., Dinçtürk. «Boludan Yetişenler.» Boludan Yetişenler içinde, yazan Dinçtürk C., 24. Bolu: Bolu Kalkınma ve Tanıtma Vakfı, 1987.

Gazetesi, Milliyet. «General Belen Toprağa Verildi.» Milliyet Gazetesi , 18 07 1975: 1.

—. «Vefat Haberi.» Milliyet Gazetesi, 16 07 1975: 6.

K, Öztürk. « Türk Parlamento Tarihi: TBMM- IX. Dönem 1950-1954 VII. Cilt.» Türk Parlamento Tarihi: TBMM- IX. Dönem 1950-1954 VII. Cilt içinde, yazan Öztürk K, 171. Ankara : Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1950-1954.

Milli Birlik Komitesi Temsilciler Özgeçmişler 2.Cilt . Ankara .

Sacide Jale KEYVANOĞLU, Mehmet KARAYAMAN. «GENERAL FAHRİ BELEN’İN HAYATI, SİYASİ FAALİYETLERİ.» Belgi Dergisi, 19 06 2020: 2325.

Tulga, R. «Bir Değerin Ardından Korg. Fahri Belen.» Kemalizm Dergisi 14 (156), 1975: 29.

Tulga, R. «Bir Değerin Ardından Korg. Fahri Belen.» Kemalizm Dergisi, 1975: 29.

Wikipedia. Wikipedia. 05 04 2023. https://tr.wikipedia.org/wiki/Fahri_Belen.