Tarım ilacı (zehir), tohum ve beşeri ilaçlar üreticisi Alman şirketi Bayer, GDO’lular başta tohum ve tarım ilaçları üreten Amerikan şirketi Monsanto’yu 66 milyar dolara satın aldı. Bu satın alma ile Bayer hem tarım ilacı, hem de tohum alanında en güçlü şirket oldu. GDO’lu tohum kullanan çiftçilerin çoğu Monsanto tarafından üretilen ot öldürücüyü almak zorundalar. Hibrit tohum kullananlar ise bu çeşitlerin hastalık ve zararlılara dayanıksızlığı nedeniyle her iki şirketin tarım ilaçlarını yaygın kullanıyorlar. Kısacası tohum alan, tarım ilaçlarını da alacak. Çiftçiler ve tüketiciler bu zehirler nedeniyle hastalanırsa beşeri ilaçlar da hazır.
Bu birleşme öncesi 2013 verilerine göre tohum satışlarında Monsanto %26 payla birinci şirketti. Bayer %3 payla altıncı geliyordu. Tarım ilaçları alanında aynı yıl verilerine göre Bayer %18 payla Syngenta’dan sonra (%20 pay) ikinci geliyordu. Monsanto’nun payı %8 ile beşinci sırada idi. (1)
Bu işlemden sonra Bayer hem tohum hem de tarım ilaçlarında birinciliği garantiledi. Beşeri ilaçlarda ise Bayer’in 2014 yılında 15,5 milyar dolarla dünya sıralamasında 16. olduğu biliniyor. (2)
Tohum, GDO’lu tohum, tarım ilacı ve daha düşük bir ölçüde de beşeri ilaç tek ve güçlü bir elde toplanıyor. Hepsi bu kadar mı? ETC Group adında tarım ve tarıma dayalı şirketleri izleyen sivil toplum kuruluşundan Pat Mooney “bu anlaşmalar sadece tohumlar ve tarım ilaçları ile ilgili değil, tohum, toprak, hava verilerine hâkim olan ve yeni gen bilgilerini işleyen bir şirket kaçınılmaz olarak tohum, tarım ilacı, gübre ve tarım makinaları gibi tarım girdilerini kontrol edecektir” demektedir. (3)
Bu veri işleme de nereden çıktı diyorsunuz? Ama önce tohum, tarım ilaçları ve sentetik gübreler konusunda zaten az olan şirketlerin bir süredir birbirlerini satın almaya çalıştıklarını söyleyelim. Bu alanlarda en güçlü altı şirket şunlar: Bayer, Monsanto, Dupont, Dow, BASF, Syngenta. Bunlar birleşme ve satın almalarla dörde veya beşe düşmeye çalışıyorlar. Bütün bu çabalar son iki yıla sığıyor. Örneğin Dupont Dow’u almak istedi. Adama (Çin şirketi) Syngenta’yı, Potash Corp. Şirketi Agrium’u (sentetik gübre konusu), Deere & Corp. İse Monsanto’nun Precion Planting LLD. şirketini almak istedi. Deere & Corp. Tarım makineleri alanında güçlü, fakat tohum ve tarım ilaçlarında bir yeri yok. Monsanto’ya ait olan ve almak istediği Precision Planting LLD ise yüksek hızlı hassas tarım sistemlerinde çalışıyor. Hassas tarım bir tarlada metre metre toprağın daha önceden saptanmış ve coğrafi bilgi sistemlerine işlenmiş toprak özellikleri, iklim verileri vb. kullanarak tohumu eken, gübreleyen, tarım ilaçlarını atan ve sulama yapan GPS’le donanmış tarım makinelerin kullanıldığı tarım sistemi anlamına geliyor. Örneğin daha önce 10 dekarlık bir tek parselin her yerine aynı miktar kimyasal gübre atılırken, bu gelişmiş ve GPS donanmış tarım makineleri, daha önce her 25 metre karede bir toprak örneği alınarak analiz yapıldığı için, her 25 metre karede yapılmış toprak analizine dayalı olarak ayrı bir dozda gübre atıyor. Hasat eden makine ise her küçük birimin hasadını ayrı ayrı tartıp kayıtlara geçiriyor. Deere ve Precision Planting LLD beraberce hassas tarım piyasasının %86’sına sahip olabilecekler. Bu saydığımız satın alma, birleşme girişimleri henüz gerçekleşmedi. Tek gerçekleşen Bayer’in Monsanto’yu alışı. En son belirttiğimiz hassas tarım konusunda ABD Adalet Bakanlığı bir engel koyuyor. Bu birleşmenin fiyatları yükselteceği ve araştırmaları azaltacağı ileri sürülüyor. Bayer Monsanto’yu aldığı için Precision Planting LLD’nin dışarı gitmesini istemeyebilecektir. Bu nedenle Bayer’in hassas tarım konusundaki anlaşmayı bozabileceği ve bu kendisine geçecek şirketin de Bayer içinde kalmasını sağlayabileceği ileri sürülüyor. Görüldüğü gibi olay sadece tohum, tarım ilacı ve beşeri ilaçlarda bir tekelleşme değil. Büyük veri (big data) bu şirketlerin elinde toplanıyor. Şirketler büyük veriye de hâkim olarak hegemonyalarını güçlendiriyorlar. İstenilen çiftçinin tam olarak bu şirketlere teslim olması. Bunlar çiftçiye hiçbir manevra alanı bırakmamak üzere yapılanıyorlar.
Tohum alanındaki bu birleşmelerin 1990-2010 yılları arasında ABD’de tohum fiyatlarını diğer girdilerden çok daha hızlı arttırdığı, çiftçi eline geçen fiyatlara göre iki misli bir artışa neden olduğunu Amerikan Tarım Bakanlığı açıklamaktadır.
Tohum ve tarım ilaçları alanında önde gelen altı şirket araştırma ve geliştirme alanında da çok büyük harcamalar yapıyorlar. 2013 yılında altı şirketin topluca araştırma ve geliştirme bütçeleri uluslararası ürün ıslah enstitülerinden fazlaydı. Amerikan Tarım Bakanlığına göre ise 15 kat fazla idi. Ancak bu şirketlerin araştırmaları çoğunlukla çevre ve insan çıkarlarına karşı olmaktadır. Tek bir amaç vardır. O da kârları arttırmak.
Bu birleşmelere karşı çıkılabilir. ABD’de bile bu çabalar gösteriliyor. Ancak temel çözüm şirketlerin egemen olmadığı, tarım kimyasallarının değil, agroekolojik tekniklerin uygulandığı adil ve sürdürülebilir (ama gereçten sürdürülebilir) bir gıda ve tarım sisteminin kurulmasıdır.
Kaynaklar:
-
http://www.etcgroup.org/sites/www.etcgroup.org/files/files/etcgroup_agmergers_17nov2015.pptx__0.pdf
-
http://www.etcgroup.org/sites/www.etcgroup.org/files/files/etcgroup_agmergers_17nov2015.pptx__0.pdf