Yaklaşık dört milyon nüfusu ile Türkiye’nin üçüncü kalabalık kenti olan İzmir, yaklaşık 5000 yıl önce kurulmuş. Bazı kaynaklara göre 8000 yıla dayandığı düşünülmekte. Yüz yıllarca çeşitli medeniyetlerin temsilcilerini ağırlayan bu kent uzun süre parlak bir şekilde var olmasını biraz da Körfez’ine borçludur. Günümüzde de İzmir Körfezi çeşitli doğal, tarihi ve ekonomik değerlere sahiptir.
İzmir Körfezi’ni özellikle kıyı ve denizini haritadan izlemek
Balıkçı kooperatifleri, balık çiftlikleri, yerleşim ve rekreasyon alanları, turizm, deniz ulaşımı, Kuş Cenneti, Foça, Klazomenai gibi doğal-arkeolojik koruma alanları bu körfezde yer almaktadır. İç körfezi kentsel alan, endüstriyel bölge ve Türkiye’nin en büyük ihracat limanı çevrelemiştir.
Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü tarafından gerçekleştirilen çalışmada Coğrafi Bilgi Sistemlerinden (CBS) yararlanılarak, İzmir Körfezi deniz ve kıyı kullanım alanlarının mertebeleri belirlenmiştir. Günümüzde «Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi”nde (BKAY) planlama ve yönetim sürecinde doğru ve güncel bilgi akışı sağlanması için «Coğrafi Bilgi Sistemleri” (CBS) yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu çalışmada CBS yöntemleri kullanılarak İzmir Körfezi’nin temel coğrafik özellikleri ile deniz ve kıyı kullanım alanları belirlenmiştir (Şekil 1). İzmir Körfezi’nin yüzey alanı yaklaşık 960 km2, kıyı çizgisi uzunluğu ise 464 km olarak tespit edilmiştir (Pazı ve diğ., 2010).
Şekil 1. İzmir Körfezi deniz kullanım alanlar
Körfez’in kuzeyine doğru gidildiğinde ise Türkiye kıyılarının en büyük deltalardan biri olan Çamaltı Tuzlası ve Gediz Deltası olarak da adlandırılan İzmir Kuş Cenneti’ne ulaşılır. Kuş Cenneti kuşlarla ilgili turizmi (ornitoturizm) ve günü birlik dinlenme amaçlı kullanımlar için büyük öneme sahiptir. Bu alan özenle korunması gereken, balık yavrularının ve diğer deniz canlılarının doğal kuluçkahaneleri işlevini görebilecek bir yaşam alanlarıdır. İzmir Körfezi’nin kuzeyinde yer ismini nesli tükenmekte olan foklardan (Monuchus monuchus) alan Foça, yaşam alanını oluşturduğu için Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇK) statüsü kapsamında yer almaktadır (Güçlüsoy ve Savaş, 2003).
Diğer yandan İzmir Körfezi kullanım alanlarının dağılımına bakıldığında, en büyük payın balıkçılığa (%83,4), en küçük payın da balık yetiştiriciliğine (%0.13) ayrıldığı görülmektedir (Yucel-Gier, 2010). Kıyıda yer alan bazı aktiviteler (turizm ve yazlık yerleşim birimleri) sadece karada yer almalarına rağmen deniz alanlarını dolaylı olarak kullanmaktadır. Hızlı kentleşmeye bağlı olarak son 30 yılda artan endüstriyel faaliyetler, deniz ulaşımı, turizm yatırımları, balıkçılık, balık çiftlikleri bütün Türkiye gibi İzmir kıyılarında da yoğunlaşmıştır. Sürdürülebilir kıyı alanı yönetimi, yoğun ve hızla gelişen İzmir kenti için gündemde olan bir konudur.
Denizde farklı kullanım alanları
Haritadan da görüleceği gibi aynı deniz alanları farklı kullanım amaçları için ortak kullanılmaktadır. Örneğin deniz ulaşım hattı üzerinde balıkçılık yapılabilmektedir. Diğer taraftan balıkçılık, yatçılık, deniz ulaşımı ve balık çiftlikleri ise karada lojistik alanlara ihtiyaç duymaktadır. Bunun yanında yazlıkçılar ve turizm faaliyet alanları da denizi kullanmaktadırlar. Kıyı eksenli tüm bu insan aktiviteleri doğal çevre üzerinde güçlü bir baskı oluşturmaktadır. Akdeniz havzasında kıyılar üzerindeki insan baskısı İzmir’de de kendini göstermektedir (UNEP, 2005). Kıyı bölgelerindeki hızlı nüfus artışının yaratmış olduğu plansız kentleşmenin beraberinde getirdiği bu sorunların çözümünde, bütünleşik kıyı yönetimi paydaşlarının planlamada yer almaları önemlidir. Tüm bu aktivitelerin sürdürülebilir olması için sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerin göz önüne alınarak planlama yapılması gerekmektedir. UNEP (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) ile İzmir Belediyelerince gerçekleştirilen Kıyı Yönetimi Planlarında deniz kullanım haritasının yapılmasının elzem olduğu vurgulanmıştır (UNEP, 1994). Özellikle kıyı çalışmalarında deniz alanlarının nasıl kullanıldığı konusunda bize rehberlik edecek bu tip çalışmalara ihtiyaç vardır. Araştırmacı, planlamacı, karar verici kıyı ve deniz kullanıcıları, bu haritadan yararlanarak bulguları görsel olarak geliştirebilir ve izleyebilirler. Çoğu Akdeniz ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de Bütünleşik Kıyı Planlaması çalışmalarında zaman içinde uygulamada birçok zorluklar yaşanmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemi kullanılarak yapılan bu haritalara ileride farklı verilerin eklenmesi ve verilerin güncelleştirilmesi ile kıyı ve deniz planlanmasında önemli katkı sağlayacağını açıktır. Ayrıca bu tip görsel araçlarla kamuoyunun da bilgilendirilmesi sağlanmış olacaktır.
Gerek kamuoyunun, girişimcilerin ve karar vericilerin bilgilendirilmesi; bizim ilgi alanımız olan İzmir Körfezi başta olmak üzere bütün kıyıların sağlıklı, sürdürülebilir bir şekilde korunması açısından hayati önem taşımaktadır. Deniz ve kıyı arasındaki ilişki konusunda farkındalığın artırılması açısından bu görsel aracın kullanılması pratik bir yarar sağlayacaktır.
İzmir Körfezi’nin bir hanım botu zarafetinde olduğunu fark ettiniz mi?
Haritaya bakarsanız İzmir Körfezi’nin bir hanım botuna benzediğini düşünebilirsiniz. Bu görsel açıdan çok önemli bir özellik! Örneğin kime bir ülkenin şeklini sorsanız size «İtalya” der. Çünkü İtalya’yı çizmeye benzetir. İzmir Körfezi’ne baktığınızda ise topuklu bir «hanım botu”. Böylelikle başka bir şeyin altına basabiliriz. Bu nedir diye sorduğunuzu duyar gibi oluyorum. İzmir Körfezi denilince genellikle İzmir Körfezini İç Körfezden ibaret sanıyor. Halbuki körfez Karaburun ve Foça hizasından başlayıp ta İç Körfezi ’de kucaklıyor. Bu çok güzel de İzmir’in logosu olabilir ne dersiniz?
Turizm, balıkçılık, konaklama, doğal ve tarihi sit alanları gibi pek çok noktayı gösteren bir kullanımla kamuoyunda bir farkındalık ve sahip çıkma arzusu yaratmak Körfezi’mizin geleceği açısından şimdiden ümit vaat etmektedir.
Güzel Yücel Gier İzmir
22.03.2015
Kaynaklar
Güçlüsoy, H. ve Savaş, Y. (2003), «Status of the Mediterranean Monk Seal, Monachus monachus in the Foça Pilot Monk Seal Conservation Area, Turkey”, Zoology in the Middle East, Cilt 28, sayfa 5-16.
Pazı İdil, Yücel-Gier Güzel, Arısoy Yalçın, 2010. “İzmir Körfezi’nde deniz kullanımı”, Türkiye’nin deniz ve kıyı alanları VIII. kongresi, Trabzon, Nisan 2010, Türkiye Kıyıları 27-30 Nisan 2010, 317-322.
UNEP. 1994. «Integrated Management Study for the Area of Izmir”. UNEP, Regional Activity Centre for the Priority Actions Programme, Split. MAP Technical Reports Series No. 84.
UNEP. 2005. Coastal Area Management in Turkey. Split Priority Actions Programme.
Yucel-Gier, Guzel, Arisoy, Yalcin and Pazi, Idil, (2010). «A Spatial Analysis of Fish Farming in the Context of ICZM in the Bay of Izmir-Turkey”, Coastal Management, 38: 4, 399-411.