MaB(**), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü, UNESCO’nun doğal çevre ile ilgili eko-bilimsel etkinlik yürüten bir programıdır.
MaB Programının ne olduğunu öğrenmek için aşağıda adresi verilen (***) internet sitesinin ilgili sayfasına girildiğinde sözü edilen programın çevresel sürdürebilirlik olgusuna yönelik olarak insan-biyosfer ilişkisini geliştirmek için 1970 yılında oluşturulmuş olduğu görülür.
Ayrıca, sayfa incelendiğinde küresel bir sanal ağ vasıtası ile dünya üzerinde konuya uygun yerlerin belirlenmekte olduğu da göze çarpıyor.
Ancak, daha önemli olarak BM’in eğitim, bilim ve kültür alanında faaliyet gösteren bir kurumunun çevre konusuna hangi anlayış ve yaklaşımla eğildiği merak konusu olmalıdır. Öte yandan, böylece de, sivil toplum alanının bu uluslar arası üst örgütünün çevresel sürdürebilirlik olgusunu nasıl kotarmakta olduğunu anlamak mümkün olacaktır.
Bu amaçla konuyu ele alacak olan bu yazı için önce ilk olarak UNESCO’nun çevreye yönelik nasıl bir konumlanma içinde olduğunu görmek iyi bir başlangıç oluşturacaktır sanırım. İlkin kurumun genel iştigal alanındaki konularını saptayarak çevresel sürdürebilirlik konusuna yönelik olanların bunlar içindeki yerini ve ağırlığını bulmak yerinde olacaktır.
Bilindiği gibi, UNESCO, Birleşmiş Milletler’in, adındaki eğitim, bilim ve kültür ile ilgili çalışma alanlarında iştigal edecek bir kurumu olarak Cemiyet-i Akvam bünyesinde tanınmış yedi bilimci, tarihçi, edebiyatçı, felsefeci ve sanatçı tarafından 1922 yılında oluşturulmuş, kısa adı ICIC olan örgütün bir devamı mahiyeti ile 1946 yılında kurulmuştur.
Daha sonraları bilim çalışma alanı doğa bilimleri ile insan ve toplum bilimleri diye ikiye bölünürken enformasyon ve iletişim konusu da beşinci çalışma alanı olarak eklenmiştir. Son olarak da çevre, teknoloji ve oşinografi gibi diğer bilgi alanları da iştigal konuları arasına alınmıştır. Ayrıca bunların yanı sıra öteki bazı tali konulardaki araştırma ve inceleme faaliyetleri de kurumun çalışmaları kapsamındadır.
Öte yandan, çevre başlığı altında sürdürülebilirlik konusunun da UNESCO tarafından önemli düzeyde küresel olarak ele alınıp işlenen ve yönlendirilen bir konu olduğu anlaşılmaktadır. Konunun küresel boyutta pratikte nasıl ele alındığı (örneğin wikipediler (****) kapsamında) araştırıldığındaysa arka planda şöyle bir kurumsal yaklaşımın bulunduğu görülmektedir.
UNESCO, bu kapsamda, BM’in çevre alanından sorumlu organizasyonu olan Çevre Programı UNEP’ten farklı olarak çevre konusunu soyut ve somut bilimsellik boyutu ile ele almaktadır. UNEP ise, bir bakıma, BM üyesi devletlerin bu konudaki resmi ilişkilerinin yürütümünü sağlamakla görevli bir organizasyonu olma niteliği ile hareket etmektedir.
Hal böyle olunca, çevre konusunun bilimsel yanı olan ekoloji ve çevre bilimleri ile onun küresel boyutu olan ekosfer ve biyosferle ilgili hususlar UNESCO Çevre’nin tam da ilgi alanına girmektedir. Sonuçta, UNESCO çevre konusunda, siyaset ve devletler üstü bir yaklaşımı içinde olaraktan bilimsellik zemininde faaliyet yapmaktadır. Ayrıca, burada da, kurumun küresel bir yaklaşımla insan ve biyosfer ile doğrudan ilgilenmekte ve bu konuya yönelik olguları holistik bakıştan ele alıp araştırmakta olduğu anlaşılmaktadır.
Bu nedenle çalışmalarından biri de dünya üzerinde özellik sunan biyosfer rezervlerini insanla ilişkili olarak gözler önüne sermek olmaktadır. UNESCO’nun bu kapsamda yürüttüğü MaB Programı sayesinde bugün 117 ülkeye ait 621bölgeden oluşan dünya biyosfer rezervi olarak kabul edilmiş olan bir katalog hazırlamıştır.
İşte bu sözü edilen Katalog’a Türkiye’den girmiş tek yer Artvin Borçka İlçesi’nin Camili Köyü ve çevresindeki beş köyün kapsadığı yöredir. Yöre, UNESCO’nun MaB Programı kapsamında 2005 yılında yaptığı bir çalışma ile yerküresel olarak insanlık için özgün nitelik sunan bir biyosfer rezervi olarak belirlenmiştir.
Türkiye’den sadece tek bir yerin buna layık görülmüş olması ise gerçekten üzücü bir durumdur. İnsanlık için, uygarlıklar için beşik olmuş olan Anadolu’dan çok daha fazla bölgenin, yörenin özgün bir biyosfer parçası olarak bunu hak ettiğini biliyor olmak insanı daha da üzmektedir.
(*) Artvin’in Borçka İlçesi’nin Camili ve çevresindekilerle birlikte toplam altı köyün kapsadığı önceki adı ile «Yukarı Mahaceli” olan mevkinin adıdır.
(**) UNESCO’nun «The Man and the Biosphere” adlı çalışma programının kısaltılmış adıdır.
(****) Wikiler olarak İngilizce Wikipedia, Almanca Wikipedia, ve harf olarak tam uymasa da sessel kökenden Türkçe Vikipedi de kastedilmektedir. Gruba daha kısa olarak W’ler de denebilir. Ancak bunun için ilkin Vikipedi’nin Türkçe alfabe’ye yeni giren bir harf olarak w ile belirtilmesinin resmileştirilmesi gerekir.