Yakın zamanda İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor kitabını gördüm; Ege Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi’nde halen ders vermekte olan değerli hocam Prof.Dr. Engin Berber’in yapmış olduğu çalışmaların ürünü olduğundan önce okudum sonra da tarih meraklıları için yeni bir kaynak olacağı düşüncesiyle paylaşmak istedim.
İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor’u üç ana bölümden oluşuyor. Giriş bölümünde İzmir Yangını öncesinde İzmir’de gerçekleşen diğer büyük yangınlardan bahsedilerek, İzmir Yangını’nın İzmir’in kosmopolit yapısını ortadan kaldırdığına yönelik iddialara cevap veriliyor. Bu yapının en başından beri aslında tam anlamıyla var olmadığı, diğer yandan yangın sonrasında da öncesindeki yapıya benzer biçimde çeşitliliğin Levantenler, Yahudiler, Romanlar, Afro-Türkler ve Kürtler aracılığıyla sürdüğü ifade ediliyor. Berber, İzmir Yangını’ndan çok fazla söz edilmesine rağmen 1917’de gerçekleşen Selanik Yangını’ndan aynı oranda söz edilmeyişini anlamlı bulduğunu da bu bölümde dile getiriyor.
Birgi’den İzmir’e: Benzerlikler
İkinci bölüm Birgi yangınının örnek olay olarak ele alındığı bölüm; hem yazılı kaynaklara hem de Berber’in derinlemesine mülakatlarına dayanarak hazırlanan bölümde dönemin ağıt ve manilerinden örneklere de yer veriliyor. Kitapta çok sayıda tablo, fotoğraf ve çizim de yer alıyor, Birgi’nin demografik verileri farklı kaynaklarla birlikte sunuluyor. Tüm bu görsel veriler, okunanların, zihinlerde hem bir haritasının çıkarılmasını hem de olayların-koşulların canlandırılabilmesini beraberinde getiriyor; yapılan alıntılar anlatımı zenginleştiriyor.
Muhabir Duygu Yayman’ın sorduğu 18 soru ve Prof.Dr.Engin Berber’in bu sorulara verdiği cevaplardan oluşan bölüm son bölümü oluşturuyor. Bu bölümde dikkat çekebilecek bazı görüşler de karşımıza çıkıyor.
‘Tarihimizi yanlışlardan arındırmak’
Berber günümüzde sıklıkla kullanılan ‘tarihimizle yüzleşmek’ söylemini doğru bulmadığını ve bunun yerine ‘tarihimizi doğru öğrenmek’ veya ‘tarihimizi yanlışlardan arındırmak’ söyleminin kullanılmasının gerektiğini ifade ediyor. Ayrıca, İzmir Yangını’na ilişkin tezlerin siyasi bir zeminde tartışıldığını belirtiyor ve bunun doğru olmadığına dikkat çekiyor. Bu tartışmada gerek akademisyenlerin gerekse gazetecilerin yetersiz kaynaklar kullandıklarını ve araştırma olanakları bulunmasına rağmen farklı tezleri tartışmadan kendi tezlerini destekleyeceklerini düşündükleri bazı kaynaklarla bu tartışmayı sürdürdüklerini ifade ediyor. İzmir Yangını konusunda özellikle günün İtfaiye Şefi Grescovich’in yangından Türklerin sorumlu olmadığını gösteren raporuna ve yangının çıktığı Ermenilerin yaşadığı mahallede, Ermenilerin evlerini sigortalatmış olmalarına dikkat çekiyor. Evlerini boşalttıkları için herhangi bir tazminat alamayacak olan Ermenilerin, yangın aracılığı ile bu tazminatlarını alabileceklerini belirtiyor.
Kitapta Ödemiş ve Birgi’ye ilişkin ele alınan ve kaynak olarak kullanılabilecek eserlerin bilgisine de hem kaynakçada hem de metin aralarında sıklıkla yer verilirken; örneğin, Birgi Yangını’yla ilgili sayılar konusunda çeşitli görüşlerin olduğunu, tüm bunlara ihtiyatla yaklaşmak gerektiğini diğer yandan fikir vermeleri bakımından önemli olduklarını da vurguluyor. Bu konuda söylenecek daha pekçok şey olabileceğini göz önünde bulundurarak çalışmanın başlığını ‘ön rapor’ olarak sınırlandırıyor ve son başlıkta ‘sonuç yerine’ diyerek yeni çalışmaların da geleceğinin bir anlamda haberini vermiş oluyor. Dolayısıyla aynı ihtiyatlı yaklaşım çalışmanın kendisi için de sergilenmiş oluyor.
Türkçe ve İngilizce versiyonlarının birarada bulunduğu kitap 72 sayfa Türkçe ve 76 sayfalık İngilizce hali ile kolaylıkla okunabilen hem konuyla ilgilenenler için önemli bir kaynak olarak Ödemiş Müzesi Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Yayını şeklinde karşımıza çıkıyor.
İzmir Yangını Hakkında Ön Rapor
Ödemiş Belediyesi Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Yayını:3
Engin Berber
Mart 2013,
148 s.