Geçen yıl bu zamanlar, Ankara’da bir toplantının fuayesindeyim. Ben yaşlarda bir bey yanıma geliyor. Kibarca beni selamlıyor ve kendisini tanıtıyor: «Ödemiş Belediye Başkanı Bekir Keskin”. Özgüveni her halinden belli. Söylediklerinden, okumaya meraklı olduğunu hemen anlıyorum. Ödemiş’le ilgili -ne olduğunu açıklamadığı- bazı projelere, katkıda bulunmamı rica ediyor. «Memnuniyetle” diyorum. O günlerde bir arkadaşımla Karşıyaka’nın tarihini yazıyoruz. Bu tür bir çalışma yaptırmak istediğini düşünüyorum.
Ödemiş üzerine özellikle çalışmayı düşünmeyen beni, Küçük Menderes Ovası’nın bu en büyük kentinde, açılmaya hazırlanan bir kent arşivi ve müzesinin kurucu müdürü yapan süreç, işte böyle başladı.
Bilindiği üzere kent arşiv ve müzeleri bir süredir, belediyelerimizin gerçekleştirmek istedikleri projelerin başında geliyor. Bazı belediyeler ise, gerçekleştirdiler bile: Bursa, Kayseri ve Çanakkale kent müzeleri, hemen akla geliveren iyi örnekler arasında.
Ne yazık ki kentlerimiz hızla, binlerce yıllık geçmişlerini dışa vuran fiziki görünümlerini ve kendileri ile özdeşleşen temel uğraş alanlarını yitirip kimliksizleşiyor. Çok değil, 100 yıl önce Ödemiş’te 30’dan fazla han vardı. Bugün ayakta olanların sayısı, bir elin parmaklarını geçmiyor. Kozacılık, keçecilik, saraçlık gibi zanaatlar yok olmanın eşiğinde.
Hafriyat, inşaat, tadilat üçgenine sıkışmış bir hizmet anlayışı ile kentlerimizin tarihsel dokularını, onlara kimlik veren değerleri korumak mümkün değil. Belediyeler elde kalanı muhafaza edip turizme açarak katma değer yaratmaya çalışıyorlar. Biraz gecikmiş olsalar da, bunu alkışlamak; çabalarına seçmen ve yurttaş olarak destek vermek gerekli.
Çünkü biz bu kentlerde doğduk; kişilik bulduk; yaşıyor ve doyuyoruz.
Şimdi izninizle Ödemiş’te açılmaya hazırlanan arşiv ve müzeyi tanıtmak istiyorum. Eski İstasyon Binası’nı Büyük Cami’ye bağlayan yol üzerinde, iki katlı ve yüksek tavanlı bir bina: Yıldız Oteli. Kendine has mimarisi ve gülkurusu rengi ile dikkat çeken bu bina, 1926 yılında inşa edilmiş. Mimarı, ismini bilmediğimiz bir Yahudi. Olasılıkla 19. yüzyılın son çeyreğinden kalma Keçecizade Hanı’nın bir bölümünü de kapsayan Yıldız Oteli, bundan böyle konaklamak isteyenleri değil, Ödemiş ve Küçük Menderes Havzası’nın tarihi ile kültürünü öğrenmek ve araştırmak isteyenleri ağırlayacak. «Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi” (ÖYKAM) ismiyle Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı bir özel müze olarak.
Ödemiş Belediye Meclisinin, 4 Temmuz 2011 tarihli olağan toplantısında kabul edilmiş yönetmeliğine göre ÖYKAM’ın amacı, «Ödemiş İlçesi ve Küçük Menderes Havzası’nın köklü geçmişiyle kültürel zenginliğini, Ödemiş ve Havza sakinleriyle ilgililere göstermek, anlatıp anımsatmak ve bunları gelecek kuşaklara aktarmayı amaçlayan, yaşadığı doğal ve tarihsel çevreyi tanıyıp korumayı önemseyen, kent bilincine sahip bireylerin sayısını artırma, yöre turizmi ile kültür ve sanat yaşamına katkıda bulunmak”.
Toplam 650 metrekare kapalı alanı olan arşiv ve müzenin, 150 metrekare büyüklüğünde bir iç avlusu da bulunuyor. ÖYKAM binası (Yıldız Oteli), Ödemiş Belediyesince satın alınıp, ilgili koruma kurulunca tescil edildikten sonra, Tarihi Kentler Birliği’nin katkılarıyla restorasyon projesi hazırlanmış ve gerçekleştirilmiş.
2009 yılından beri bağış, araştırma ve satın alma yoluyla malzeme toplamakta olan ÖYKAM; müze, arşiv ve ihtisas kütüphanesi olmak üzere, üç ana bölümden oluşacak. Müze bölümü için ayrılan odalarda, bazıları bal mumu olacak heykeller yardımıyla gerçekleştirilecek canlandırmalar eşliğinde, Ödemiş ve Ödemişlilerin tarihi ve kültürü tanıtılacak. Bu odalardan bazıları, Ödemiş’in yetiştirdiği tanınmış simaların anı odası şeklinde düzenlenecek; bazılarında ise «Patates Söken Köylüler”, «Efeler” ve «Ödemiş Mutfağı” gibi canlandırmalar yapılacak. ÖYKAM’ın görsel tanıtım merkezinde ziyaretçiler; «Müze”, «Ödemiş” ve «Ödemiş Elektrik Santrali” ile ilgili kısa metrajlı belgeseller izleyebilecekler.
ÖYKAM binası, mimari tarzını vurgular şekilde ışıklandırılacak; inşa edildiği tarihle uyumlu vitray çalışmaları ve kalem işleriyle süslenecek; yönetmeliklere uygun bir iklimlendirme ile donatılacak. Binanın vitrini olarak gördüğümüz iç avlusuna yerleştirilecek sabit panolarda, süreli tematik sergilerin açılması planlanıyor. İç avlu, ÖYKAM ziyaretçileri ve araştırmacılar için içecek ve soğuk yiyeceklerin profesyonelce servis edileceği kaliteli bir yaşam alanı olacak.
ÖYKAM’ın arşiv ve ihtisas kütüphanesini zenginleştirmeyi amaçlayan çalışmalar da aralıksız olarak sürdürülüyor. Ulusal ve yurt dışındaki arşivler ile kütüphanelerde mevcut malzemenin ÖYKAM’a getirilmesi konusunda ilk girişimler yapılıp, hatırı sayılır bir mesafe kaydedildi. Tire ve Ödemiş’e ait tüm siciller (kadı mahkemesi tutanakları); Atina’daki Küçük Asya Araştırmaları Merkezi ile İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nde mevcut Ödemiş’e ait veriler ÖYKAM’a ulaşmış durumda. Belediyeden kaynaklanan evrakın (Encümen ve Belediye Meclisi Kararları gibi) ÖYKAM’a kazandırılması işlemleri başlatıldı ve Ödemişlilerin elindeki yazılı ve görsel malzemenin bağış yoluyla edinilmesi için çeşitli girişimlerde bulunuldu.
Yerel medyanın da etkin destek verdiği, «Ödemiş Tarihi ve Kültürüne Cansuyu Projesi” bu girişimlerin başında gelmekte. Ödemiş Kent Konseyi’nin paydaşı olduğu bu proje kapsamında, sırasıyla Konseyin Kadın Meclisi üyeleri, mahalle muhtarları, siyasi partiler ve sivil toplum kuruluşları temsilcileriyle arama toplantıları gerçekleştirilerek, paydaş tabanı büyütüldü.
Ödemişlilerin, ÖYKAM bağışçısı olma konusundaki hevesi görülmeye değer. Müdürden müstahdeme, tüm belediye çalışanları otelden müzeye projesine canla başla destek veriyor. Bir tür imece süreci yaşanıyor Ödemiş’te.
Bu arada, ülkemizdeki ilk sözlük kitaplığının da ÖYKAM bünyesinde oluşturulduğunu anımsatmak istiyorum.
Ödemiş Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi, 2012 Ocağı’ndan başlayarak, yılda iki kez yayımlayacağı (kış ve yaz) bir akademik dergide, sosyal bilimlerin değişik dallarında, Ödemiş ile Küçük Menderes Havzası’nı konu edinmiş makalelere de yer verecek, kitaplar basacak.
Kısacası, Kurtuluş Savaşı’na özgürlük damgasını vurmuş Ödemiş ve Ödemişlilere yakışan «Yıldız”, beklenmedik bir sıkıntı olmazsa, 1 Kasım akşamı kentimizin semalarında yeniden parlayacak. Ancak bu kez, Ödemiş’in tarih ve kültürünü barındırıp sergileyen bir arşiv ve müze; Gölcük-Birgi güzergâhında uğramadan geçilmemesi gereken bir mekân olarak.
Tüm Ödemişliler, tarih dostları ve kültür gönüllülerine önemle duyurulur.