Başarıya Giden Yolda Emin Adımlar ve Nuri Bilge Ceylan

İdealist bir ziraat mühendisi babanın ikinci çocuğu olarak 26 Ocak 1959’da İstanbul’un Bakırköy ilçesinde dünyaya gelir Nuri Bilge Ceylan. Babası, memleketi olan Çanakkale Yenice’ye hizmet etmek istediği için, İstanbul Zirai Araştırma Enstitüsü’nden tayinini ister. Babasından kendisine geçen bu idealistlik geninin bütün hayatı boyunca onu başarıdan başarıya sürükleyeceğini henüz bilmeden, iki yaşında Yenice’ye taşınır kendi tabiriyle NBC.

Nuri Bilge ve ablası Emine için Yenice kırlarında özgür bir çocukluk dönemi demektir bu. Ama bu özgürlük ancak ablası ortaokulu bitirene kadar devam eder. Yenice’de o yıllarda lise bulunmadığı için 1969 yılında tekrar İstanbul’a dönmek zorunda kalırlar. Nuri Bilge Ceylan, ilkokul beşi, ortaokulu ve liseyi Bakırköy’de devlet okullarında okur. 1978 yılında Boğaziçi Üniversitesi Elektrik Mühendisliği bölümünde sürdürür öğrenim hayatını.

Lise yıllarında başlayan fotoğraf merakı burada fotoğraf kulübünün de katkısıyla artar. Görsel sanatlara ve klasik müziğe olan ilgisi üniversitenin kütüphanesi ve müzik arşivi sayesinde gelişme gösterir. Üstün Barışta’dan aldığı seçmeli sinema dersleri ve sinema kulübünün özel gösterimleri, daha önce Taksim’deki Sinematek gösterimlerinde filizlenmiş sinema sevgisinin pekişmesini sağlar.

1985 yılında okuldan mezun olan Nuri Bilge, bundan sonrası için ’ne yapmalıyım?’ sorusunun cevabını önce Londra’da, ardından Katmandu’da arar. Uzun süren Batı ve Doğu seyahatlerinin ardından Türkiye’ye döner ve askerlik yapmaya karar vererek kararsızlığın verdiği sıkıntılara bir son verir. Ankara Mamak’ta geçen bir buçuk yıllık askerlik günleri boyunca, hayatının geri kalanını nasıl şekillendireceğini keşfeder. «Madem fotoğraf çekiyorum, film de çekerim” diyen NBC, bu iç ses dinleme sürecinin sonunda, aldığı kararın onu ödülden ödüle sürükleyeceğini bilmeden «sinema” cevabına ulaşır.

1993 yılı sonlarında, bir kısmını Rusya’dan getirdiği, bir kısmını TRT’nin verdiği son kullanma tarihleri çoktan geçmiş filmlerle, kısa filmi Koza’yı çekmeye başlar. Film 1995 Mayıs’ında Cannes’da gösterilir ve Cannes Film Festivali’nde yarışmaya seçilen ilk Türk kısa filmi olur. Koza filminin doksanların ortalarında yeni türk sineması açılımını yapan bir tarzı oluşturan ve ardından gelenleri etkileyen önemli bir stil oluşturduğu aşikardır.

Ardından Koza’nın devamı sayılabilecek ve bazılarınca “taşra üçlemesi” diye nitelendirilen üç uzun metrajlı film gelir: Kasaba (1997), Mayıs Sıkıntısı (1999) ve Uzak (2002). Bu filmlerde Ceylan yakın arkadaşlarını, akrabalarını ve ailesini oyuncu olarak kullanır ve hemen her işi kendisi üstlenir.

NBC’nin büyük kitleler tarafından tanınmasına neden olan üçlemenin son filmi; Uzak, Nuri Bilge sinemasında önemli bir adım. Artık kamera «batı kasabası”nda değil, köyden gelen adam üzerinde. NBC sinemasındaki karamsarlık ve üçüncü boyut, iyice belirgin hale geliyor. Uzak, 2003 Cannes Film Festivali’nde Büyük Jüri Ödülü’nü alır ve bir anda Ceylan’ı uluslararası alanda tanınan bir isim haline getirir. Cannes sonrasında yolculuğuna devam eden film, 23’ü uluslararası olmak üzere toplam 47 ödül alarak «Türk Sineması”nın en fazla ödül kazanan filmi olur.

Ardından bu kez yine 2006 Cannes Film Festivali’nde FIPRESCI ödülünü alacağı ’İklimler’ gelir. İklimler filmine geri dönüp bir bakıldığında, filmde ses kullanımının üst düzeylerde olduğu görülür. NBC bu filminde ustalığına ulaşmaya çalışır. 4 mevsim hikayesi olan bir film çeker ve Türkiye’yi dolaşır. Sonuçta ise fotografik anlamlarla dolu bir albüm sunar bize.

2008 tarihli filmi ’Üç Maymun’ ile 61.Cannes Film Festival’inde yarışır ve En İyi Yönetmen Ödülü’ne layık görülür. ’Üç Maymun’ daha sonra Oscar yarışında da ilk dokuza kalmayı başaran ilk Türk filmi olur.

Kasabalarda hayat, bozkırın ortasında sürdürülen yolculuklara benzer. Her tepenin ardında “yeni ve farklı bir şey” çıkacakmış duygusu, ama her zaman birbirine benzeyen, incelen, kıvrılan, kaybolan veya uzayan tekdüze yollar dediği Bir Zamanlar Anadolu’da filmi ile 2011 yılında 64. Cannes Film Festivalinde Jüri Büyük Ödülü’nü alır.

NBC filmlerinde genel olarak karanlık ama gerçek dünyaları gösteren bir yönetmen ve herşeyiyle kendisinin olan filmler yapıyor; gerekli yerlerden destek alıp, yönetmenliğini, senaristliğini, görüntü yönetmenliğini ve gerektiğinde oyunculuğunu bile kendisi yapıyor.

Filmlerinin en önemli ortak özelliklerini sıralarsak; doğal oyunculuklar, karakterlere uzaktan ve nesnel bakış açısı, uzun ve özenle tasarlanmış planlar, çok iyi kullanılmış ortam sesi, genelde yaşananları göstermeyen bir anlatım, görüntü ritmine göre kurgu veya kamera hareketi ve müziksiz anlatım diyebiliriz.