İsmail Safa Bey, Adana’da 1885 yılında doğdu (Çoker, 1994). Babası Ali Ağa annesi Havva Hanım’dı. İlk ve orta eğitimini Adana’da, yüksek eğitimini 1909 yılında Mülkiye’de aldı (TBMM(1)). Önceleri Şam’da maiyet memuru oldu, ardından Adana İdadisinde öğretmen oldu. İttihat ve Terakki’nin gazetesi İtidal’de yazılar yazmaya başladı (TBMM(2)). 1913 yılında Mersin’den Meclis-i Umumi azalığına seçildi. I. Dünya Savaşı’na yedek subay olarak katıldı (Erdeha, 1975). Daha sonraları Kuvay-ı Milliye Hareketi içerisindeki katkılarından dolayı kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyasına layık görüldü (Öztürk, 1993).
Ankara’da yeni kurulacak meclise halkın destek vermesi ve mecliste Mustafa Kemal’in desteklediği adayların seçilmesi için Adana’da çeşitli çalışmalar yürüttü. Adana Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı Ahmet Remzi Bey’in desteğiyle İsmail Safa Bey yeni meclise Mersin Mebusu olarak seçildi ve 8 Mayıs 1920 tarihinde mazbatasını aldı (İslam, 1995). 3 ay sonra Mustafa Kemal’in isteğiyle vekâleten Adana Valiliğine atandı. Devlet memurluğu ile milletvekilliğinin aynı kişide toplanmasını yasaklayan kanun yürürlüğe girince 5 Eylül 1920 tarihinde bu görevinden ayrılıp milletvekilliği görevine geri döndü (Erdeha, 1975).
12 Temmuz 1922 tarihinde Meclis’te II. Fevzi Paşa Kabinesi’nin istifası üzerine Hüseyin Rauf Kabinesi kuruldu. Bu Kabine’nin göreve gelmesinden bir süre sonra II. Fevzi Paşa Kabinesi döneminden itibaren Maarif Vekilliği yapmakta olan Vehbi Bey istifa etti. Ardından yapılan Maarif Vekili seçiminde İsmail Safa Bey Maarif Vekili seçildi (Arıkoğlu, 1961). Böylece bağımsızlığını kazanmasına ramak kalmış Türkiye’de kurulacak yeni eğitim sisteminin kuruluş aşamasında görev alacaktı.
İlk iş olarak önemli bir sorun olan eğitimde çelişki ve çokluğun önüne geçmek üzere harekete geçti. Bu amaçla Misak-ı Maarif’i yayınladı ve tüm eğitim kurumlarına gönderdi. Yayımlanan bu metin “milliyetçi, lâik, inkılapçı öğrenciler yetiştirmek, herkese okuma yazma öğretmek, okuma-yazmayı arttırmak ve ilköğretimi yaygınlaştırmak” gibi ilkeler içeriyordu (Turan, 2000).
Kalıcı olabilecek medeni bir eğitim sistemi tasarlamak isteyen İsmail Safa Bey Maarif Vekâletini Fransa ile İspanya’nın eğitim sistemlerini temel alarak düzenledi. Ayrıca 15 Temmuz 1923 tarihinde I. Heyet-i İlmiye toplantısının düzenlenmesini sağladı. Eğitimdeki sorunlarını çözmenin ve gerekli politikaların yapılmasının amaçlandığı bu toplantıya Ziya Gökalp, Ahmet Ağaoğlu, Semih Rıfat gibi isimler katılmıştı. Bu toplantılarda sınıflardaki öğrenci sayısının üst sınırından yabancı okulların Maarif Vekâletinin denetimine alınması gerekliliğine kadar pek çok konu görüşülerek çağdaş eğitim sisteminin temelleri atıldı (Başar, 2019).
İsmail Safa Bey’in Maarif Bakanı olduğu dönemde Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla Tanzimat’tan beridir süregelen ve sorunlara neden olan ikili eğitim anlayışının önüne geçmek ve çağdaş bir eğitim sistemi kurarak millet bilincini aşılamak amaçlandı (Akış, 2022).
Eğitimin geliştirilmesi sürecinde pek çok maddi sorunla karşılaşılıyordu. Kırsal kesimdeki okulların sayısının yetersiz olması ve eldeki imkânların kıt olması başlıca bir sorundu. Meclis’te hane sayısı düşük olan köylerin birbirlerine yakın olanlarının ortalarına okullar yaptırılmasıyla aynanda daha fazla köye eğitim ulaştırmayı önerdi. Bu öneri ondan sonra gelen bakanlarca uygulamaya konuldu (TBMM(3)).
Bir başka sorun okulların mali durumuydu. Uzun süredir maaşını alamayan öğretmenler eğitim vermeye devam edememekteydi ve bu nedenden okullar kapanmaktaydı. Osmanlı’dan kalan bir mali uygulama olan bir kısım eğitim kurumlarının giderlerinin yerel idareler tarafından karşılanması, ekonomik sıkıntıları olan yerel idareleri zora sokmaktaydı. İsmail Safa Özler okulların giderlerinin hazineye bağlanmasını sağlayarak bu sorunu çözdü (Başar, 2019).
Bunların dışında meslek içi kurslarla öğretmenlerin bilgilerinin tazelenmesi, İstanbul Darülfünuna lise mezunu olma şartı getirilerek öğrenci kalitesinin arttırılması, ünlü bilim insanı John Dewey’i Türkiye’ye davet ederek Türk Eğitim Sistemi hakkında araştırmalar yaptırıp gelecek kadrolara yön verecek bir rapor hazırlatması gibi pek çok katkısı olmuştur (Akış, 2022).
Cumhuriyet bilincinin arttırılması amacıyla kurulan Halkevleri 1932 yılında öncelikle 14 merkezde kuruldu. Bu merkezlerden biri olan Adana Halkevi 24 Şubat 1933 tarihinde açıldı. İsmail Safa Bey hem Adana’yı iyi bilmesinden, hem Maarif Vekili olmasının etkisiyle eğitim ve öğretim konularında tecrübeli olmasından 1937- 1938 yıllarında Adana Halkevi Başkanı oldu (Toksoy, 2007).
Özellikle ana dili Türkçe olmayan kesimin Türk Milleti’ne dâhil edilebilmesi için kurucu kadrolarca şart görülen Türkçe konuşmanın yaygınlaştırılmasında Halkevleri rol aldı. İsmail Safa Özler Adana Halkevi Başkanı olduğu süreçte Adana’da Türkçe’nin kullanımının yaygınlaştırılmasına dönük politikalar izledi. Halkevlerinde farklı yaş gruplarına özel Türkçe dersleri verilmesinin yanında Millet Mektepleri açtı (Yuca, 2015).
28 Haziran 1940 günü kalp krizi nedeniyle hayatını kaybetti (Başar, 2019).
Kaynakça
Akış, O. (2022). İsmail Safa Özler’in Hayatı ve Türk Maarifindeki Yeri. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
Arıkoğlu, D. (1961). Hatıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası. akt: Osman Akış
Başar, E. (2019). Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri (1920-1960). Ankara: Pegem Akademi. akt: Osman Akış
Çoker, F. (1994). Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM . Ankara: TBMM Yayınları. akt: Osman Akış
Erdeha, K. (1975). Milli Mücadele’de Vilayetler ve Valiler. İstanbul: Remzi Kitabevi. akt: Osman Akış
İslam, i. (1995). Millî Mücadele’de Yeni Adana Gazetesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, SBE. akt: Osman Akış
Öztürk, K. (1993). Türk parlamento Tarihi II. Dönem. Ankara: TBMM Vakfı Yayınları. akt: Osman Akış
(2)TBMM Arşivi Milletvekilleri Şahsi Dosyası No: 347. akt: Osman Akış
(1)TBMM Tercüme-i Hal. HT. 346.1.6. akt: Osman Akış
(3)TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 1, 7 Nisan 1923. akt: Osman Akış
Toksoy, N. (2007). Halkevleri. İstanbul: Orion Yayınevi. akt: Osman Akış
Turan, Ş. (2000). Türk Kültür Tarihi- Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe. Ankara: Bilgi Yayınevi. akt: Osman Akış
Yuca, İ. S. (2015). Tek Parti Dönemi Ulusçu Politikalarına Bir Örnek: Çukurova Bölgesi Hars Komiteleri (1937-1939). Route Educational and Social Science Journal, Vol. 2(3). akt: Osman Akış
