Ahmed Münir Bey 24 Kasım 1871’de İstanbul’un Hocapaşa bölgesinde doğmuştur. (TBBM Arşivi Münir Bey Dosyası Sicil No: 538) (Konukçu, 1999)
Babası Gemlik gümrük müdürü Sefaizade Mehmet Said Efendi, annesi ise Hasibe Eda Hanım’dır.
Münir Bey 9 Haziran 1885’te İzmir Rüştiyesi’ni bitirdi. Eğitimini İzmir İdadisi’nde sürdürürken annesinin sağlık sorunları nedeniyle idadiye ara verdi ve 3 Eylül 1893’te İzmir Mülkiyesi’nin idadisinden mezun oldu. İzmir Mülkiye Mektebi’nin yüksek bölümüne devam eden Münir Bey 5 Agustos 1896’da bu okulu da bitirdi. (Emekli Sandığı Arşivi )
Münir Bey 24 Kasım 1896’da Aydın Maiyet Memurluğu’na atandı. Karaburun ve Palamut Nahiye Müdürlüğü, Bergama, Ödemiş, Alaşehir ve Karaburun kaymakamlığı, Menteşe ve Gölce mutasarrıflığı, Birinci Sınıf Mülkiye Müfettişliği, Kudüs ve Kayseri Mutassarrıflığı görevlerini üstlendi. (Öztürk, 1995)
4 Nisan 1918’de Elazığ Valiliği görevine başladı. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
10 Nisan 1918 tarihli mazbata sonucunda Erzurum Valiliği’ne atandı ve 11 Nisan’da görevine başladı. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
Münir Bey’in valilik görevini üstlendiği dönemde bölge oldukça sıkıntılı bir durumda idi, bölgedeki Ermeni Çeteleri’nin saldırıları ancak Kazım Karabekir komutasındaki 1.Kafkas Kolordusu’nun 12 Mart’ta Erzurum’a girerek güvenliği sağlamasıyla durdurulmuştu. (1.Kafkas Kolordusu’nun 1918 Senesindeki Harekatı Ve Meşhudatı Hakkında General Harbord Riyaseti’ndeki Amerikan Heyeti’ne Takdim Edilen Rapor Sureti)
Münir Bey göreve gelişiyle, 1.Dünya Savaşı’yla birlikte işgal ve katliam olaylarıyla şehirde ve bölge halkında meydana gelen maddi ve manevi hasarları onaymaya çalıştı.
Bölgede güvenliğin ve düzenin sağlanabilmesi için mülki teşkilatı yeniden oluşturmaya çalışan Münir Bey bu yolla bölgedeki ticari ve sosyal hayatı da canlandırmaya çabaladı. (Ural, 2010 )
Münir Bey, bölgenin savaş sonrasında ortaya çıkan barınma ve beslenme sorunlarının çözümü için çalışmıştır. (Selvi, 2000)
Münir Bey’in idare döneminde savaş ve Ermeni Çeteleri’nin katliamları sonucu bölgeden İç Anadolu’ya kaçan Müslüman halktan bölgeye geri dönenlerin konaklama sorunları belediye ile ortak çalışmayla eldeki kısıtlı olanaklar kapsamında çözülmüştür. (Konukçu, 1999)
1.Dünya Savaşı sonrasında Erzurum’u da kapsayan doğu bölgesinde bir Ermeni Devleti kurulacağı endişesi bölgenin ileri gelenlerinin harekete geçmesine neden oldu. İstanbul’da Vilayat-ı Şarkiyye Müdafaa-i Hukuk-i Milliye Cemiyeti kuruldu. (Selvi, 2000)
Dursunbeyzade Cevad Bey cemiyetin Erzurum’da bir şubesini açmakla görevlendirildi, Münir Bey bu cemiyetin Erzurum’da şube açmasına ve faaliyet yürütmesine izin verdi ve bu yolla ulusal kurtuluşa yönelik çalışmaların karşısında olmadığını göstermiş oldu. (Kırzıoğlu, 1993)
Münir Bey Dahiliye Nezareti’ne 8 Haziran 1919’da çektiği telgrafta Ermeni baskılarından dolayı yarım milyon Türk’ün Osmanlı Devleti’ne ya da İran’a sığınmak istediğini belirterek Nezaret’in dikkatini bu duruma çekmeye çalıştı. (Ural, Mütareke Döneminde Osmanlı Devleti’nin Elviye-i Selase Politikası, 2004)
Münir Bey Mütareke sonrası 15.Kolordu Komutanlığı’na atanan Kazım Karabekir ile karşılıklı saygıyla işbirliği yürüterek bölgedeki yurtsever faaliyetleri destekledi ve karamsar havanın dağılmasına çalıştı. (Erdeha, 1975)
Erzurum’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin de etkisiyle halkta günden güne artan tepkiler Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin durumdan rahatsız olmasına yol açtı, Münir Bey 10 Haziran 1919’da görevinden uzaklaştırıldı. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
Tam bu dönemde Mustafa Kemal paşa 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarak Milli Mücadele yolunda eyleme geçmişti. (Kocatürk, 1999)
Mustafa Kemal Paşa, Kazım Karabekir Paşa ile yürüttüğü yazışmalardan, Münir Bey’in Milli Mücadele yanlısı bir vali olduğu izlenimini edinmişti. Mustafa Kemal Paşa 17 Haziran’da Kazım Karabekir’e çektiği telgrafta Münir Bey’in görevden alınmasıyla ilgili düşüncelerini belirtmiştir. Paşa bu olayı bağışlanamayacak bir cinayet olarak nitelemiştir.
Bunun üzerine Kazım Karabekir Harbiye Nezareti’ne Münir Bey’in işini iyi bilen bir idareci olduğunu ve görevden alınmasının vatan için zararlı olacağını, görevde kalması gerektiğini belirten bir telgraf çekmiştir. (Selvi, 2000)
Mustafa Kemal Paşa da Harbiye Nezareti’ne bir telgraf çekerek Münir Bey’in Erzurum’u yakından tanıyan yurtsever ve namuslu bir kişi olduğunu işittiğini ve görevden alınmasının zararlı olduğunu hatta istifasının bile kabul edilmemesi gerektiğini belirtti. (Onar, 1995)
Tüm çabalara karşın Münir Bey’in görevden alınmasının önüne geçilemedi. Mustafa Kemal Paşa Münir Bey’e haber yollayarak Erzurum’dan ayrılmamasını istedi. (Atatürk, 2005)
3 Temmuz’da Mustafa Kemal Paşa Erzurum’a geldiğinde Münir Bey Paşa’yı karşıladı. (Kansu, 1986)
Paşa’nın Erzurum’da düzenlediği ilk toplantıya Münir Bey de katıldı ve bu toplantıda mevcut durumun barındırdığı zorluklar ile bu zorlukların üstesinden nasıl gelineceği tartışıldı. Toplantıya katılanlar gereken fedakarlıkların gösterileceğine ve sürekli çalışacaklarına dair yemin ettiler. Bu toplantıda Mustafa Kemal Paşa öncü olarak seçildi. Mustafa Kemal Paşa Münir Bey’in boşalttığı eve taşındı. (Önal, 2002)
Münir Bey Milli Mücadele’yi yürüten ekiple uyum içinde çalışan yararlı ve namuslu bir idareciydi. (Karabekir, 1993)
Bu nedenle ve Kazım Karabekir’in de ısrarı sonucunda İcra Vekilleri Heyeti’nin 1 Haziran 1921 tarihli toplantısında Münir Bey’in Erzurum Valiliği’ne atanması kararı alındı. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi)
Münir Bey Milli Mücadele’ye inanmış, bu uğurda İstanbul Hükümeti’nin etkisinde kalmadan çalışmış, Erzurum’da Milli Mücadele yanlısı cemiyetlerin kurulmasını ve çalışmasını azledilme pahasına desteklemiş, 1.Dünya Savaşı’nın ve devamındaki çete saldırılarının sonucunda bölgeyi terk etmek zorunda kalan Müslüman halkın yeniden Erzurum’a dönmesini ve dönenlerin güven içinde yaşamasını sağlamış, ayrıca bozulan sosyal ve ticari hayatı yeniden canlandırmak için çalışmıştır. Ankara Hükümeti’yle ve onun askeri yetkilileriyle eşgüdümlü çalışarak Doğu Cephesi’nde Milli Mücadele yanlılarının başarıya ulaşmasında önemli pay sahibi olmuştur.
Münir Bey 20 Nisan 1922’ye değin Erzurum Valiliği görevini üstlendi. Erzurum Valiliği sonrasında Dahiliye Vekaleti Müsteşarlığı’na atandı. Daha sonra İzmir ve Giresun’dan milletvekili seçilmiştir. Daha sonra 19 Eylül 1927’de Giresun Milletvekili ve İçişleri Bakanlığı Müsteşarı iken emekliye ayrıldı.
Münir Bey 14 Kasım 1947’de Ankara’da yaşamını yitirdi. (TBMM Arşivi, Münir Bey Dosyası, Sicil No: 538)
Kaynakça :
1)Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
2)Cumhurbaşkanlığı Arşivi
3)Emekli Sandığı Arşivi M.O, 076701
4)TBMM Arşivi Münir Bey Dosyası, Sicil No:538
5)Atatürk, M.K. (2005). Nutuk 1919-1927. ( Bugünkü dille yayına hazırlayan : Zeynep Korkmaz). Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayını
6)Birinci Kafkas Kolordusu’nun Binüçyüzotuzdört (Miladi:1918) senesindeki harekâtı ve meşhudatı hakkında General Harbord Riyaseti’ndeki Amerikan Heyeti’ne takdim edilen rapor suretidir (1335), Erzurum.
7)Erdeha, K. (1975). Milli Mücadelede vilayetler ve valiler. İstanbul: Remzi Kitapevi.
8)Hüsrev Gerede’nin anıları, Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve devrimler (19 Mayıs 1919- 10 Kasım 1938). (2002) (haz.: Sami Önal). İstanbul: Literatür Yayınları.
9)Kansu, M. M. (1986). Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber. Cilt I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
10)Karabekir Kazım (1993). İstiklal Harbimiz. Cilt. I-II. İstanbul: Emre Yayınları.
11)Kırzıoğlu, F. (1993). Bütünüyle Erzurum Kongresi. Ankara: Ziraat Bankası Yayını.
12)Kocatürk, U. (1999). Doğumundan ölümüne kadar kaynakçalı Atatürk günlüğü. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
13)Konukçu, E. (1999). Mustafa Kemal Atatürk döneminde Erzurum. Erzurum: Erzurum Valiliği Yayını.
14)Onar, M. (1995). Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı yazışmaları. Cilt I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
15)Öztürk, K. (1995). Türk parlamento tarihi, TBMM- II Dönem (1923-1927). Cilt. III. Ankara: Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları
16)Selvi, H. (2000). Milli Mücadele’de Erzurum (1918-1923). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
17)Ural, S. (2004). Mütareke döneminde Osmanlı Devleti’nin Elviye-i Selâse Politikası. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
18)Ural, S. (2010). Brest- Ltovsk Antlaşması’ndan Mondros Mütarekesi’ne Şark Vilayetleri’nde Mülki Ve İdari Sorunlar. Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi
19)Erden, Ö. (2015). Milli Mücadele Döneminde Erzurum Valisi Münir Bey. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
