Bu yazımda Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisini ele alacağım. Maslow’un bu teorideki görüşleri 1943 yılında yazdığı “İnsan Motivasyonuna Yönelik Bir Teori” başlıklı makalesinde yer alıyor. (1)
Abraham Maslow (asıl adı Abraham Harold Maslow) ünlü hümanist psikolog. 1 Nisan 1908’de Brooklyn New York’ta dünyaya geldi. Ailesi Rusya’dan ABD’ye göçmüş, maddi olanakları sınırlı Yahudi bir aileydi. Maslow önce hukuk eğitimi alsa da sonra psikolojiye yöneldi. Brooklyn College’da görev yaparken akıl hocalarından ikisiyle, antropolojist Ruth Benedict ve Gestalt psikolojist Max Wertheimer ile tanıştı. “Muhteşem insan doğası”nı anlayabilmek için bu iki konuyu beraber ele almaya karar verdi. Böylelikle İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi, A Theory of Human Motivation (Meta Motivasyon) ve Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler (Religions, Values, and Peak-Experiences) gibi çalışmalar ortaya koydu. 8 Haziran 1970’te Menlo Park, Kaliforniya’da öldü. (2)
İhtiyaçlar Hiyerarşisi hep bir piramit olarak bize sunulsa da Maslow hiçbir zaman böyle bir piramitten söz etmemiştir. (3) Maslow’un bu teorisine yönelik, birazdan benim de yapacağım gibi, eleştirilerin nedeni bu piramitten dolayı yanlış anlamaların yaşanması olabilir. Çünkü en temel sorun olarak piramit görüntüsü bir seviye %100 tamamlanmadan diğer bir seviyeye geçilemeyeceği algısını oluşturuyor. (4)
Teoriye göre insan davranışları belirli ihtiyaçları gidermeye yöneliktir ancak hiçbir ihtiyaç tam anlamıyla giderilemez. Kişilerin ihtiyaçları hiyerarşik bir sıra izler ve alt basamaktaki ihtiyaç kısmen giderilmedikçe üst basamaktaki ihtiyaç kişileri başka bir davranışa itmez. Ayrıca bir ihtiyacın ortaya çıkışı alt basamaktaki başka bir ihtiyacın giderilmesine bağlıdır. (5)
Bu ihtiyaçlar:
1. Fizyolojik İhtiyaçlar: Açlık, susuzluk vb.
2. Güvenlik İhtiyacı: Dış faktörlerden kaynaklı tehlikelerden korunma
3. Sosyal İhtiyaçlar: Aidiyet, sevgi, kabul görme, sosyal yaşam vb.
4. Değer verilme/Saygınlık İhtiyacı: Statü, başarı, itibar, tanınma
5. Kendini Gerçekleştirme: Gelişim, bir işi başarıyla tamamlama, yaratıcılık olarak sıralanır. (6)
Bu ihtiyaçları detaylıca incelemeyeceğim. Bu teorideki eksiklik ya da hatalara odaklanmak istiyorum. Teoriyi bir örnekleme oturtmak daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir. “Evsiz” diye tabir edilen bir insanı ele alalım. Böyle yaşayan insanlara filmlerde ya da bire bir hayatımızda hepimiz muhakkak rastlamışızdır. Böyle bir insanın bir grup ortamında yani diğer evsiz insanlarla bir arada dayanışarak yaşadığını düşünelim. Bu insanın en temel ihtiyaç olan yiyeceğe ya da güvenliğe ulaşmasının zor olduğunu hepimiz az çok tahmin edebiliriz. Peki ya bu insan dayanışma içinde olduğu insanlarla karşılıklı sevgi ve saygıya dayalı ilişkiler yürütebiliyorsa? Bu insan fizyolojik ihtiyaçlarını ve güvenlik ihtiyaçlarını tamamlayamamış olsa dahi Maslow’a göre daha üst düzey ihtiyaçlar olan sosyal ihtiyaçlarını ve değer verilme/saygı ihtiyacını karşılayabiliyor olabilir. Bu örnek teorinin istisnaları göz önünde bulundurmada ne kadar kısır kaldığının yalnızca bir örneği.
Zaten Maslow bu teoriyi oluştururken Albert Einstein gibi isimlerin ihtiyaçlarını ve hayatlarını konu edinmiş. Ayrıca üniversite öğrencilerinin en üst düzeydeki %1’lik dilimini araştırmalarına dahil etmiş. (7) Yani aslında Maslow’un odağı toplumun belirli bir kısmının ihtiyaçları gibi görünüyor. Ancak bu teoriyi genele sunuyor ve hata burada baş gösteriyor. Bu teorinin kısırlığının bir diğer sebebi ise teorinin bireyci toplumlara yönelik olmasıdır. (8) Verdiğim örnekte olduğu gibi dayanışmacı ve bireyci olmayan toplumlar göz ardı edilmiş.
Maslow bu teorisiyle epey eleştiri almıştır. Çokça istisnanın göz ardı edilmesi, teorik çerçevenin fazla karışık ve tutarsız oluşu teorinin desteklenmesinden çok eleştirilmesine neden olmuştur. (9)
Kaynakça
1) Gürcan, Tuğba. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Hayatta Kalmak İçin Nelere İhtiyaç Duyarız?” Evrim Ağacı (2013 Kasım)
2) https://tr.wikipedia.org/wiki/Abraham_Maslow
3) Gürcan, Tuğba. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Hayatta Kalmak İçin Nelere İhtiyaç Duyarız?” Evrim Ağacı (2013 Kasım)
4) Gürcan, Tuğba. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Hayatta Kalmak İçin Nelere İhtiyaç Duyarız?” Evrim Ağacı (2013 Kasım)
5) Karapınar, Alper. “Endüstri Çalışanlarını Motive Eden Etmenlerin Maslow ve Herzberg’ın Kuramlarına Göre İncelemesi”, Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji İnsan Bilimleri ve Felsefe, 2008.
6) Gürcan, Tuğba. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Hayatta Kalmak İçin Nelere İhtiyaç Duyarız?” Evrim Ağacı (2013 Kasım)
7) Gürcan, Tuğba. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Hayatta Kalmak İçin Nelere İhtiyaç Duyarız?” Evrim Ağacı (2013 Kasım)
8) Gürcan, Tuğba. “Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Hayatta Kalmak İçin Nelere İhtiyaç Duyarız?” Evrim Ağacı (2013 Kasım)
9) Karapınar, Alper. “Endüstri Çalışanlarını Motive Eden Etmenlerin Maslow ve Herzberg’ın Kuramlarına Göre İncelemesi”, Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji İnsan Bilimleri ve Felsefe, 2008.
