Komuta Merkezinden sonra Sakarya Meydan Savaşının (23 Ağustos – 13 Eylül 1921) en önemli üssü olan Malıköy (Sincan-Ankara) bugün bir TCDD müzesidir. Askeri destek ve havaalanı, savaş sırasında trenlerin sevk ve idaresinin yapıldığı, askerlerin cephe ile merkez komutanlıkla olan muhabere faaliyetlerinin yürütüldüğü, yaralılar için seyyar hastane, hayvan reviri ve aş ocağı olan bir merkezdir. Bahçesinde Atatürk’ün 9 Eylül 1921’den itibaren karargah haline getirdiği Alman yapımı bir lokomotif (1897), bir vagon (1909), 5713 şehit adına dikilen şehitlik anıtı, heykeltıraş Aslan Başpınar’ın temsili eserleri, Erzurumlu fedakar ve vatansever iş adamı Nafiz Kotan’ın İtalyan Fiat firması ile gizlice anlaşarak aldığı iki avcı uçağının (Erzurumlu Nafiz-1 ve Nafiz-2) maketi ve tren yolunun yanı sıra bir de havaalanı pisti vardır. Yine müze, eşyaların sergilenmesinin yanı sıra Malıköy’ün de içinde yer aldığı ve Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Arşivlerinden sağlanan çerçevelenmiş bir şekilde bilgilendirici belgelerle donatıldığı için öğretici ve eğiticidir. Onların başında Gazi Mustafa Kemal imzasıyla Şehit pilot Binbaşı Fazlı Bey’e verilen İstiklal Madalyasının belgesi bulunur.
Sonra çerçeve içinde “Tekalif-i Milliye Emirleri” (7 Ağustos 1921) gelir. Bu doğrultuda Türk Ordusunun giysi, ulaşım, gerekli meslekler, araç ve gereç ihtiyacının bir kısmı böylece halk tarafından; gerek salma (vergilendirme), gerekse ücreti daha sonra ödenmek kaydıyla karşılanmış, genç kızların çeyizlerinden Ankara’da hastaneler donatılmıştır.
Belgelerle Sevkiyat
Sakarya Meydan Savaşı arifesinde “Beylik Köprüden, 02/08/1921’de 3. Tümen Komutanlığına” şu haber gidiyor: “Saat 18.30’da 7. Grup Komutanı Albay Mehmet Arif Bey’in istasyon civarını teftişi sırasında Tümene ait birliklerin ağırlığını görünce sormuşlardır. Verilen cevap üzerine ve Tümenin Malıköy istasyonuna yakınlığı nedeniyle söz konusu istasyona ağırlığın nakli emir buyurulmaktadır. Bu husustaki emirleriniz beklenmektedir, efendim. 3. Tümen Depo Memuru, Tabur İmamı Abdülkadir”, şu bilgiyi ekliyor: “Bu yazıyı takdimim sırasında Malıköy İstasyonuna nakil için 11 inci Alay Komutanlığından gelen emre uyarak bahsedilen alay ağırlığıyla Malıköy istasyonuna hareket ettiğimizi arz ederim.”
Asker ihtiyacı karşısında Milli Savunma Bakanlığına Sincan’dan çekilen 15/08/1921 tarihli “savaş telgrafı İhtiyat Grubu için 1500 silahlı askerin sevk edileceği Garp cephesinden emredilmiş idi. Mezkûr efradın 1900 doğumlulardan olmamak şartıyla silahlı olarak Malıköy İstasyonuna süratle sevk edilmesini rica ederim” diyen “İhtiyat Grup Komutanı Tuğgeneral Yusuf İzzet” imzasını taşıyor.
Batı Cephesi Komutanı adına Kurmay Başkanı Asım, 01/09/1921’de “Malıköy’de Genel Kurmay İkinci Başkanlığına” hitaben “1- Bugün Ankara’dan Malı İstasyonuna gelen Beşinci Tümenin Dördüncü bataryası İkinci Grup emrine verilmiştir. 2- Batarya Malı – Gavurkale – Haymana yoluyla Gruba katılacaktır. 3- İkinci Gruba ve Kalıköy’de Genel Kurmay İkinci Başkanlığına yazılmıştır” bilgisini veriyor.
“Mevziden 07/09/1921” tarihinde “5. Tümen 5. Topçu Alay Komutanlığına” gönderilen bilgi “1- Telefon hattı bozulduğundan vukuat arz edilememiştir. 2- 07/09/1921 günü atışında 2. Bölüğün iki topu da bozulmuş olduğundan Birinci Grup Topçu Komutanlığının emriyle değiştirilmek üzere Üsteğmen Hüseyin Efendi komutasında Malı’ya sevk edildiği ve batarya komutanının cephane hayvanlarıyla mevziide beklemekte olduğu 3 – Hiçbir taraftan bir emir almadığı için mevzi de emir beklemekte olduğunu arz ederim. Birinci Dağ Tabur Komutanı Salih Zeki” imzalı bilgi gönderiliyor.
Çatalçeşme, 07/09/1921’de ikinci şınayder bataryasından salmastra Chalat tellerinden saç gibi örülü kordon (başlığı ve piston şapkası kırıldığı bildirilen 10 numaralı topun tamiri için Malı’ya gönderilmesini ve haber verilmesini rica ederim. İmza: 3. Grup Komutanı Selahaddin Adil.” Ve “3. Tümen Topçu Komutanlığına, Bataryalar için Malı Köyünden yeterli miktarda gliserin verileceği Batı Cephesi Topçu Müfettişliğinden bildirilmekle Şınayder Sahra bataryasından bir memurun mevzuatla birlikte Malı’ya gönderilerek Batı Cephesi Topçu Müfettişine müracaat edilerek verilecek gliserinin alınmasıyla bütün bataryalara dağıtmak üzere doğruca gruba götürülmesi için şınayder sahra bataryasına emir buyurulmasını rica ederim. İmza: 3. Grup Topçu Danışmanı.”
Keşif ve Avcı Uçakları
(04/08/1921) Batı Cephesi Komutanı İsmet, Milli Savunma Bakanlığına gönderdiği “savaş telgrafında”: “Uçak benzini kalmamıştır. En az 1000 kilo uçak benzininin Malıköye gönderilmesini rica ederim” talebinde bulunuyor.
“Ankara Polatlı’dan Batı Cephesi Komutanlığına, Saat 08.00’de iki keşif ve bir savaş uçağının Malıköyden uçurulduğu arz olunur. 14/08/1921 Hava Kuvvetleri Genel Md. Latif” imzasını taşıyor ve aynı yazıya “Şükrü Bey’e, uçak işlerini de üstlendiniz. Buna göre Ankara’dan Eşref Efendinin getirilmesi için girişimde bulunalım, öğleden sonra uçak uçuralım ve görev verelim” notu düşülüyor.
24/08/1921’de Batı Cephesi Komutanlığına, 22/08/1921 tarih ve 316 no’lu telgrafa cevaben 1- Hava İşleri Genel Müdürlüğünün telgrafı üzerine uçak bu gece saat 23:00’de Şereflikoçhisar yoluyla Ankara’ya sevk edilecektir. Bunun sevki içinde Pilot Sabri Efendi görevlendirilmiştir. 2- Muğla’dan gelmekte olan uçak ustası Eşref Efendinin Konya’ya ulaşması durumunda hemen Malı Köyündeki uçak bölüğüne sevk edileceği arz olunur. 23/08/1921, Menzil Müfettişi Kazım”.
Taarruz esnasında Cephe Karargahından, Batı Cephesi Komutanı adına Kurmay Başkanı Asım, bu kez Milli Savunma Bakanlığından “çok acildir” ifadesiyle “En kısa sürede uçaklar için 50 kilo vakum yağı” istiyor (25/08/1921).
Hava Kuvvetleri Genel Müdürü Latif 29/08/1921’de “Batı Cephesi Komutanlığına, Keşif uçağının denemesi yapılmış olup bugün Malı köyüne gönderileceği arz olunur” bilgisini veriyor.
Ordunun gıdası da düşünülüyor:
16/08/1921’de 4. ve 23. Tümen Komutanlıklarına, Grubun bugünkü iaşesi Malıköy menzil ambarımızdadır. İmza: İhtiyat Grup Komutanı Yusuf İzzet.”
21/12/1922’de “Sevkiyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğüne: Malıköy İstasyon ardiyesinde uzun süreden beri beklemekte olan bir buçuk vagon arpanın süratle Ankara’ya gönderilmesi rica olunur efendim. İmza: Genel Levazım Başkanlığı adına Yarbay”.
27/03/1923’de Sevkiyat ve Nakliyat Genel Müdürlüğüne, Salmanlı’dan Malıköy İstasyonuna indirilmiş olan undan bugün bir vagon Ankara’ya ulaşmıştır. Kışlaya nakil edilmekte olduğunu bilgi için arz ederim efendim. İmza: Merkez Katar Komutanı Binbaşı”.
İşte Kurtuluş Savaşı böyle kazanılıyor.
