22 Şubat 2018 Scientific American Karen Hopkins
Bağlantı Adresi: https://www.scientificamerican.com/podcast/episode/mosquitoes-learn-the-smell-of-danger/
Kan emiciler çekici kokuların aromalarını ezilme olasılıkları ile ilişkilendirdiklerinde bu kokulara karşı iştahlarını kaybediyorlar. Karen Hopkins bildiriyor.
Kan emmek söz konusu olduğunda, sivrisinekler seçici olabilmekte; belirli türler veya çeşitli bireyleri bile tercih edebilmektedir. Aynı zamanda, duruma göre lezzet algıları da değişebilmektedir Örneğin, California’daki bir tür sivrisinek (bir kızböceği türü) yazın bülbüllere düşkünken, kuşlar kış için güneye yöneldiklerinde memelilere razı olabilir.
Fakat, peki sivrisinekler menüde ne olduğuna nasıl karar veriyorlar? Ve ne zaman yeni bir şeye geçiyorlar? Görünüşe göre bunu burunları – ve amaçladıkları kurbanlarının davranışlarına – göre yapıyorlar. Çünkü yeni bir araştırma sivrisineklerin tercih ettikleri konakların kokusunu hatırlamakla kalmayıp, koku ipuçlarını onları ezmeye çalışacak bireylerden kaçınmak için kullanabileceklerini gösteriyor. Bu bulgu ise Current Biology dergisinde yer alıyor. [Clément Vinauger ve diğerleri, “Modulation of Host Learning in Aedes aegypti Mosquitoes”]
Araştırmacılar Aedes aegypti türünden dişi sivrisinekleri alarak onları birer birer Y şeklindeki bir labirente yerleştirdiler. Y’nin kollarından biri gönüllü bir insanın kokusu ile kaplanmıştı. Diğer kol ise mineral yağlı kontrol çözeltisi içeriyordu. Tahmin edildiği üzere, sivrisinekler Homo sapiens kokusunu bariz biçimde tercih ettiler.
Daha sonra araştırmacılar sivrisinekleri insanların kuvvetli aromasından kaçmaya eğitmeyi denediler. Yani, insan kokusu ile bir mekanik titreşimi – bir konağın onları ezmesine ramak kala çıkarttığı şoka benzeyen – birleştirdiler. İnsan kokusu ile kendilerinin muhtemel ölümcül durumlara karşı savunma manevralarını ilişkilendirmek üzere eğitilen sivrisinekler, beklendiği gibi, daha önceki çekici kokuya karşı iştahlarını kaybettiler.
Araştırmacıların bulguladığı bu öğrenme, dopamin nörotransmitter’ı sayesinde mümkün olmaktadır. Bu biyolojik kimyasalın dişi sivrisineklerin emmek için birilerini arayışa geçtiği zaman oynadığı rol daha önceden gösterilmiştir. Aynı zamanda bu biyolojik kimyasal diğer böceklerde öğrenme ve bellek ile ilgilidir.
Bu yüzden araştırmacılar bir dizi moleküler tekniği aeypti ’nin dopamini algılama ve ona tepki verme yeteneğini yok etmek için kullandılar. Bu nörotransmitter olmaksızın sivrisinekler tehlikeden kaçmayı öğrenmekte çok daha kötü hale geldiler.
Sivrisineklerin kabiliyetlerini hedef almak Aedis aegypti ’nin taşıdığı hastalıkların – Zika, dang humması ve sarı ateş gibi – yayılmasını engellemek için yeni bir yöntem sağlayabilir. Çünkü ezme/tokatlama sesini zor öğrenen sivrisinekleri ezmek daha kolaydır.