10 Ocak 2018 Psychology Today Shahram Heshmet
Bağlantı Adresi: https://www.psychologytoday.com/blog/science-choice/201801/10-reasons-why-people-spend-too-much
Davranışsal iktisatla daha iyi mali kararlar alın!
Pek çok Amerikalı varlıklarının ötesinde bir hayat sürüyor. Son CFPB anketi 30 ila 49 yaş arasındaki her üç insandan birinin birikimlerinden daha fazla kredi kartı borcu olduğunu ortaya koyuyor (CFPB, 2017). Bizi aşırı harcamaya iten nedir? Davranışsal iktisat neden bütçeyi aştığımız ve dürtülerimizi nasıl bastıracağımız hakkında bazı içgörüler sunuyor.
-
Fırsat Maliyeti İ hmali
Kıtlık dünyasında, bir şeyi seçmek, bir diğerini bırakmak anlamına geliyor. Bir şeye para harcadığımızda, bu şimdi ya da daha sonra başka bir şeye harcayamadığımız paradır. O halde, yaptığımız her şeyde fırsat maliyeti söz konusudur. Bu maliyet bir sonraki en iyi alternatif cinsinden ifade edilir. Örneğin, yeni bir araba almanın gerçek faydası para ile yapabileceğimiz diğer eşit düzeyde önemli şeyler cinsinden değerlendirilir.
-
Zihinsel Muhasebenin Laneti
Zihinsel muhasebe paranızı, gıda, giyim, kira, okul masrafları, süresi uzamış borçlar ve benzeri hesaplar gibi zihinsel hesaplara bölmenizi içerir (Thaler ve Sunstein, 2008). Harcamalar farklı hesapların tutarları ile sınırlandırılır. Yani, büyük resme bakmadan yalnızca belirli bir hesabın fırsat maliyetine karar veririz. Örneğin, kızıma doğum günü için para verdim; kızım ise öğrenci kredisi ödemelerinin gerisinde kalmıştı. Bu durumda kızımın bu parayı kesinlikle buna harcaması gerekir. Fakat o buna karşı isteksizdir; çünkü doğum günü hediyesini “beleş” para olarak algılamaktadır. Zihinsel muhasebenin alternatifi ise tüm harcamalarınız bilinçli bir şekilde karşılaştırmaktır.
-
Özel Durum
Bizler “özel durumlarda” (doğum günleri ya da yılbaşı) gereğinden çok harcamaya meyilliyizdir; çünkü bu tip durumlardan ne kadar fazla olduğunun kaydını tutmuyoruz. Sonuç olarak, normal bütçemizden daha fazlasını harcıyoruz (Sussman ve Alter, 2012). İstisnai bir harcamayı bir özel satın alma serisi ile bütçemize uyduramamamız fazla harcama yapmamızı teşvik edebilir. Seyrek giderlerimiz için özellikle tahsis edilmiş, örneğin doğum günleri için, özel tasarruf hesapları oluşturarak bütçe yaratabiliriz.
-
Şu An Yanılgısı
Şu an yanılgısı, bireyler yakındaki ödüllere gelecektekilerden daha fazla değer verdikleri zaman ortaya çıkar. Örneğin, benim gelecekteki benliğim ev almak isterken, şu andaki benliğim tropik bir tatilde savurganlık yapmak istiyor olabilir. Uzun erimli yatırımlarımızı anlık tatminler için görmezden geldikçe, gereğinden fazla harcama sorunumuzun ortaya çıkması daha olası gözükmektedir.
-
Krediye Karşı Nakit
Şu an yanılgısı insanların gerçek para harcamaya kıyasla neden kredi kartlarıyla kolayca para harcadıklarını açıklıyor. Nakit ödeme yapmak, kredi kartları ile ödeme yapmaktan daha acı vericidir (Ariely ve Kreisler, 2017). Kredi kartlarının temel psikolojik gücü, satın almanın keyfini ödeme yapmanın acısından ayırmasıdır. Dolayısıyla eğer harcamalarınızı kontrol altına almak istiyorsanız, kredi kartı kullanmayı bırakın.
-
Aman ne olacak sanki” Etkisi
Aman ne olacak sanki” etkisi yoldan çıkmanın, daha fazla düşkünlüğe neden olan bir kaybetme hissine sebep olduğunu öne sürüyor (Herman ve Polivy, 2010). Bu küçük sapmaların çığ gibi büyüyerek iradenin çöküşüne (“Eğer zaten düşmüşsem, dibini görebilirim.”) sebep olduğu bir durum. Örneğin, 100 dolarlık bir yemek 3000 dolarlık bir aylık kredi kartı borcu bağlamında kendi başına olduğundan daha küçük, daha önemsiz ve daha az acı vericidir. Bu yanılgı özellikle kredi kartı işin içinde olduğunda çok karşılaşılan bir yanılgıdır.
-
İ rade G ücü Yetersizliği
İrade gücü dürtüsel davranışlarımızı kontrol etmek için uyguladığımız kontrollü çabayı ifade eder. İrade gücü bir kaynak olarak görülebilir. Kaynakları tükendiğinde insanlar dürtüleri ile hareket etmeye meyillidirler ve uzun erimde onları pişman edebilecek olsalar dahi arzular, dürtüler ve isteklerin hükmüne girmeleri daha muhtemeldir. Bu içgörü, müzik veya ekranlar ile dikkati dağıtılan alıcıların dürtüsel satın almalarının artacağını öne sürer. Bunun aksine, planlı olmak insanların bağlamın bütünün görmesini ve duyguları daha az dert etmesini sağlar.
-
Alış veri ş Tedavisi
İnsanlar “alışveriş tedavisine” dahil olduklarını kabul etmektedirler (Cryder ve ark., 2008). Negatif hisler ruh halinde acil düzelmelere doğru davranışsal bir değişime neden olmaktadır. Kötü hissettiğimizde savurgan olma eğiliminde oluruz. Alışveriş yapmak daha iyi giyindikleri ve güzel şeylerle çevrelendikleri için insanların kendilerini “daha iyi” bir hayata sahip olduklarını hayal etmelerine sebep olur. Satın almak bu hayal etmeyi gerçekliğe çevirir.
-
Alış veri ş Bağımlılığı
Alışveriş bağımlılığı bir dürtü kontrolü hastalığı olarak karakterize edilir (Black, 2007). Toplumun yaklaşık yüzde altısı dürtü etkisi altında satın alanlar olarak düşünülebilir. Bu hastalık süreklilik arz eder. Fazla alışveriş yapanlar olduğu gibi alışverişe takıntılı insanlar da vardır. İhtiyaçları olmayan ve sıklıkla ödeyemecekleri şeyleri alarak, işlerini, ailelerini ve zihinsel sağlıklarını tehlikeye sokarlar. Alkolizme benzer bir hastalıktan musdarip bu insanların bazıları aşırı satın alma sonunda iflas ederler. Tedavi için en etkili ilk adım başlangıçta alışverişin neden ve nasıl bir probleme dönüştüğünü belirlemektir. Uzmanlar alışverişi tetikleyen şeyleri izlemek için günlük tutmayı öneriyorlar.
-
Kendini Aklamak
İnsanlar yaptıkları seçimleri kendilerine ve başkalarına gerekçelendirme derdindedirler. Anlamlandırma hayli insani motivasyonudur, fakat anlamlandırma doğru olmak ile aynı şey değildir (Wilson, 2011). Örneğin, lüks bir eşya alan birisi suçlu hissedebilir, fakat suçlu hissettiği şeyleri hafifletmek için kendi seçimini haklılandıran, örneğin “satışa çıkmıştı, almalıydım” gibi ek gerekçeleri öne sürebilir.
Kaynaklar:
Ariely D. and Kreisler J. (2017). Dollars and Sense. NY: Harper Collins Publisher
Black D. W. (2007). A review of compulsive buying disorder. World Psychiatry 6 14–18.
Consumer Financial Protection Bureau (CFPB), Financial well-being in America September 2017,http://files.consumerfinance.gov/f/documents/201709_cfpb_financial-well-being-in-America.pdf
Cryder CE, Lerner JS, Gross JJ, Dahl RE. Misery is not miserly: sad and self-focused individuals spend more. Psychol Sci. 2008 Jun;19(6):525-30.
Herman, Peter C. and Janet Polivy (2010), “The Self Regulation of Eating: Theoretical Practical Problems,” in Handbook of Self-Regulation: Research, Theory, and Applications, 2d ed., Roy F. Baumeister and Kathleen D. Vohs, eds. New York: Guilford, 522–36.
Sussman, A. B., & Alter, A. L. (2012). The exception is the rule: Underestimating and overspending on exceptional expenses. The Journal of Consumer Research, 39, 800–814.
Thaler, Richard H. and Cass R. Sunstein (2008). Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness .Yale University Press.
Wilson, TD (2011) Redirect: The Surprising New Science of Psychological Change. Little, Brown and Company.