Tango, Atatürk için sanatsever kadın ve erkeklerin, zarif ilişkiler içinde, birlikte çağdaş ve uygar bir toplum yaratmasını sağlayan bir dans sanatıdır. Atatürk’ün tango bildiği ise bir gerçektir. Osmanlı İmparatorluğu ve Arjantin arasında 1910’da1 imzalanan konsolosluk antlaşmasıyla iki ülke arasında diplomatik ilişki başlar. Konsolosluk Pera Palas’ta faaliyet gösterir. Kol Ağası Mustafa Kemal 1910 yılında görevli olarak Picardie’ye gönderilir. Şark Ekspresinin Calais’den evvelki durağı Paris’tir. Pikardi ise hemen kuzeyindeki vilayettir. Arjantin Tangosu, 1900’lerin başında, gemilerle gelen tangocular tarafından Fransa’ya2 oradan da başka ülkelere taşınır. Tango, güzel sanatlara, halk oyunlarına (zeybek) ve dansa önem veren Atatürk’ün gözünden kaçmaz. 1911 yılında İstanbul’da Genel Kurmay Başkanlığı emrinde çalışmaya başlayan Kol Ağası (kıdemli yzb) Mustafa Kemal’in3, tango bilen Arjantin Konsolosu Jacobo F. Peuser’i evinde ziyaret ettiği bilgisi tarafıma, 2007 Eylül ayında, Ankara’daki Arjantin Büyükelçisi Sayın Sebastian Brugo Marco tarafından verilmiştir.
 Ünlü Bandoneoncu Tolga Salman |
 Sokakta 19 Mayıs Kutlaması, Şişli, İstanbul 2015 |
Arjantin’de ilk tango parçası “Toma Mate Che’dir” 1857 tarihinde kayda geçirilir. Tango öncesinde ise varolan danslar arasında eşlerin birbirini sımsıkı tutarak bir nokta etrafında döndükleri ve köy meydanlarından şehirlere yayılan Viyana Valsi4 (1830), yine kenetlenerek yapılan Galop (1820), halk oyunu Polka (1840), Almanya ve İskandinav ülkelerinde yaygın Rheinlander, İngiltere’de Country, İtalya’da halk oyunları ve İspanyada Endülüs Tangosudur5. Arjantin 1800’lerde ABD’den sonra dünyada göç alan ikinci büyük ülkedir. İlk tangolar, hem Endülüs’te, hem de Buenos Aires’te yaygın olarak bilinen habanera makamlı ezgilerdir. En ünlü örneği Bizet’nin Carmen Operasındaki L’amour Est un Oiseau Rebelle’dir6. Habenara, flamenko dansının da esas makamıdır. Tango eserlerinin de kaynağı olan, iki dörtlük bu eser, dinleyenleri dans adımları atmaya teşvik eder. Suriye Beylerbeyliğinden “Türk” pasaportuyla 19. yy. Ortalarında Arjantin’e giden Arap asıllı Osmanlılara, orada, Los Turcos ismi verilir. Tango’da o sıralarda Osmanlılara ulaşır. 1860’larda Levantenlerin İzmir ve İstanbul’da balolar düzenlendiği, 1865 yılında Pera’da (Galata-Beyoğlu) büyük bir karnaval ve ardından balolar yapıldığı bilinir7.
Atlas Okyanusuna dökülen Plato nehrinin iki yakasında kurulmuş olan Buenos Aires ve Monte Video limanlarına varan Avrupalı göçmenler8 birbirleriyle ve yerlilerle karışarak kendilerine has musikisi ve oyunu olan Tango’yu yaratmışlardır. Bu dansın vals ve polka’dan farkı, hareketlerin belli bir sırayla değil, doğaçlama olarak birbirini takip etmesidir. Türkiye’de benimsenen şekli ise, Fransızlar tarafından kibar bir salon dansı olsun diye açık tutuşun yeğlendiği sınırlı sayıda “edepli” hareketlere indirgenen Avrupa Tangosu’dur9. İzlendiğinde valsi andıran bir zorlama olduğu görülür. Ancak bu tango’yu bile yapabilmek için ders almak gerekir. Bu ihtiyacı Ankara’da uzun yıllar Tuncay Baydar’ın açtığı Cavga Dans Stüdyosu karşılar10. Baydar Haydi Dansa (2012) kitabında “Tango dansların en gizemli ve tutkulu olanıdır. Dargın çiftleri bile barıştırır. Tıpkı satranç gibi termilleri ve temel adımları vardır. Dans, müzik ve eşler birbirlerine esin verirler. Tek yapmanız gereken, dansa tangodan başlamaktır” der ve devam eder “Tango, Roc’n Roll, Salsa, Vals vb. her birinin kendine özgü bir havası vardır, dans edenin dinç kalması, hayata gülerek bakması11 hatta zayıflamak için rejime gerek duymaması bundandır.” Baydar’a göre dans evrenselleşmenin en önemli parçasıdır.12
 |
 Fehmi Ege |
Atatürk fotoğrafları arasında dans önemli bir yer tutar. Biri vals, diğeri ise tango’dur. Resimlerden en dikkati çeken, 17 Ocak 1929’da Ankara Palas’ta Nebile’nin, Viyana Büyükelçiliği Başkatibi ile yapılan düğününde çekilen fotoğraftır. Bir tango eğitmeni olarak incelediğimde13 gerek karşılıklı duruş, gerekse tutuş, bunu ifade eder. Fotoğraf iyice büyütülünce Atatürk’ün Nebile Hanım’ın adımını izlediği fark edilir. Tango’da erkek, sürekli kadının ağırlığının hangi ayağı üzerinde olduğuna dikkat etmek ve ona göre bir sonraki hareketi önermek zorundadır. Bunu anlamanın yollarından biri kaçamak bakıştır. Düğünde Atatürk’ün takım elbisesi ile Nebile Hanımın gelinliği tango kıyafetleriyle uyumludur. Fotoğraftaki bütün kadınların ise ayakkabıları, zamanın modasına uygun geleneksel tango ayakkabılarıdır. Ata’nın Ankara Palasta gelenek haline getirdiği Cumhuriyet balolarına 1935 ve 1936 yıllarında katılan öğretmen Refet Angın Atatürk’ün çok iyi dans ettiğini ifade eder. Masasında en başta Afet (İnan) ve Nebile (Bayyurt) Hanımlar bulunur. “Orkestra çalmaya başladıktan sonra Atatürk kalkmadan kimse dansa kalkmaz, o oturunca da herkes oturur”14.
Şevket Süreyya Aydemir’e15 göre Ankara’daki ilk balo 29 Ekim 1925 tarihinde Şengül Hamamının yakınlarındaki” Türk Ocağında düzenlenir.16 Bir sonraki balo Gazi Orman Çiftliği’ndeki İstasyon binasında yapılır.17 Gazi Orman Çiftliğinde, Mustafa Kemal, adını Marmara Şeklindeki Havuzdan alan Marmara Köşkünün18 bahçesinde ve havuzun çevresinde trenle şehirden gelen Ankaralılar için orkestraların çaldığı danslı davetler düzenlenir. “1928 sonrası balolarının en meşhur mekanı Mustafa Kemal’in özel isteği ve önerileriyle kurulan Ankara Palas’tır. Otelin bahçesinde ünlü caz orkestraları çalar, aynı anda bin kişiyi ağırlayabilecek salonlarında dans edilir. ‘Çok Yaşa Gazi Bar’ında içkiler yudumlanır.”19 İlk önceleri az ve çekingen olan kadın sayısı bir iki sene içinde çoğalır ve dans etmeyi öğrenirler. Ankara’yı başkent olarak tanımamakta direnen ülkelerin büyükelçiliklerinin yavaş yavaş gelmeleriyle elçilik mensupları da bu balolara katılır. İtalya ve Fransa elçiliklerinin Ankara’ya taşınmasından sonra geriye İngiliz Kraliyeti kalır. Dans bu kez Mustafa Kemal tarafından diplomatik bir ikna aracı olarak kullanılır. İngiliz Büyükelçisi Clerk, İstanbul’da 3 Haziran 1929 günü İngiliz Kralı V. George’un (1865-1936) Milli Bayram olan doğum gününü kutlamak için bir garden-party verir. İngiltere’nin bu tutumuna son vermek için ise, Atatürk Türkiye’deki yabancı misyon şeflerine, Çankaya Köşkünün bahçesinde 1 Haziran’da bir garden-party verir. Büyükelçi Clerk Ankara’daki davete katılırsa, İstanbuldaki 3 Haziran kutlamasına yetişemeyecektir çünkü 2 Haziranda İstanbul’a tren yoktur20. Böylece İngiliz Büyükelçiliği bugünkü Çankaya Köşkünün karşısındaki yerine yerleşir ve Kralın yaş günü Ankara’da kutlanır.
Arjantin tangosundan Enternasyonal/Avrupa tangosuna evrilen hareketler daha sonra evrilir ve günlük hayatımızda sılov denilen; çiftlerin açık tutuşla, ağırlığın karşılıklı iki bacaktan diğer iki bacağa aktarıldığı, beşik gibi yaylanarak yapılan şekliyle yaygınlaşır21. Bu tutuş İskenderun ve Ürdün’deki Çerkez düğünlerinde, erkek ve kadının el parmaklarını havada birbirine kenetleyerek yaptığı oyuna benzer. Tango; halay ve semah gibi dünyevi veya dini oyunlara benzemese de halk bağrına basar. Öyle ki hızla yayılan La Cumparsita ve tango yurdun her köşesinde düğünlerin vazgeçilmez açılış müziği ve dansı olur.22,23 Öğrenci Gerardo Matos, 1916 yılında bu parçayı, Uruguay karnavalında çalınmak üzere, 2/4’lük bir marş olarak bestelemiş ve gitarıyla seslendirmiştir.24 Bu ezgi sayesinde artık “Türk” tangosu, Arjantin ve Uruguay’daki gibi bir halk dansı, abartısız milli dansı olur çıkar. Öyle ki, düğünler tango ile açılıp, zamanın modası olan diğer “yabancı” danslar yapıldıktan sonra sıra zeybek, misket, çiftetelliye gelmekte ve bar, halay, horon ve yine zeybekle son bulmaktadır. Aşağıda Mustafa Kemal’in Tango’dan Zeybek’e geçişi görülür.
|
|
Cumhuriyet’le başlayan tango ve diğer danslar çoktan toplumun çeşitli katmanlarına dağılmıştır. 1930’lardan bir fotoğraf Eskişehir’deki bir köy ilk okulun sobalı sınıfında siyah önlüklü beyaz yakalı örgülü saçlı kız çocuklarıyla, saçları tıraşlı erkek çocukları tango ve vals öğrenirler. Atatürk’ün vefatından sonra da bu tutku hızını kesmeyerek, günlük hayatta devam eder. 1940’ların sonunda genç kız olan Salacaklı Özcan (Aydoğan) Ergenekon,25 tango, vals, samba ve rumba gibi dansları, düğünlerden ve her hafta sonu gittikleri Salacak İskele Parkı’ndaki dans akşamlarında öğrenir. Ağabeyi Yzb. Cezmi Aydoğan kavalyesidir26. Bir sonraki kavalyesi ise eşi Kur. Bnb. Behiç Ergenekon’dur. Kurmay Binbaşı, iyi bir Foxtrot ve Charleston27 dansçısı olmasına rağmen müstakbel eşinin, kendisinden daha iyi bir dansçı olduğunu görünce, tango ve vals dersleri alır. Çift 1949 yılında Saraçoğlu (Namık Kemal) Mahallesindeki subay lojmanlarına yerleşince, Ankara Palas’ta Cumhuriyet Balosu ve Kızılay, Verem Savaş vb. kurumların yararına yapılan balolara ve şehrin gezme yeri Çubuk Barajındaki danslara sık sık giderler. Bu danslara İsmet İnönü’de eşi Mevhibe İnönü’yle katılır.
 Atatürk ve Venizelos (29 Ekim 1930)28 |
 |
 Özcan-Behiç Ergenekon |
 Akademi Tango, Ankara (2016) |
 Sürek-Alper Ergökmen TANGOLOJİ |
Çift, ilk çocuklarının dünyaya geleceğini öğrendikleri zaman isim konusunda aralarında geçen konuşma şöyledir: “Bebeğimize hangi ismi koyacağız Behiç?” “Begümşen.” “Güzel isim, neden?” “Gençken bir Cumhuriyet Balosunda Atatürk’ün bir hanımla konuşmasına şahit oldum.” “Sonra?” “Ata, bazen vatandaşlara isim veya soyad verirdi.” “Peki.” “Dans ettiği bayanın ismini sordu. Arapça olduğunu duyunca, ‘Size Türkçe bir isim koyalım dedi ve ekledi: ‘Sizin isminiz Altay olsun”, “Sonra?”, “Ama bayan bu ismi Altıay ile karıştırılacağı için istemedi. Bunun üzerine Atatürk ‘Begüm olsun’ dedi”, “Manası?” “Sultan. Ben de bu isme şen ekledim”, “Çok beğendim” “Ya erkek olursa?”, “O zaman düşünürüz”. Gururla taşıdığım bu ismin doğmasına tarihi bir Tango ortamı esin kaynağı olmuştu.
Tango yapılan bir evde okul öncesi eğitimi aldım, annemin güzel sesiyle söylediği Papatya gibisin beyaz ve ince, Sevdim bir genç kadını, Suna bakışların29 gibi ninnilerle uyudum, her Cumartesi Orduevinde veya bahçesinde düzenlediği müzikli ve danslı gecelerde yapılan tangolara tanıklık ettim, ufacık boyuma rağmen büyüklerle dans ettim. Öyleki 2007-2012 yılları arasında Orta Doğu Teknik Üniversitesi bünyesinde bu güzel dansın Avrupa’dan Güney Amerika’ya olan göçle orada doğuşunu, kendine has hicranlı musikisini, doğaçlama dansının yapılışını, edebiyat, tiyatro ve sinemaya yansımasını aktarabilmek için Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde Tango Kültürü isimli teorik ve pratik kredili bir dersin müfredatını hazırlayarak verdim. Tangodor isminin Türkiye patentini aldım. Ankara Tango Hareketi Milonga Bien’in kurucularındanım. Tango sayesinde bir yabancı dil daha edinmiştim. Shanghai’da sabah 5’te, Seul’de, San Francisco’da, Milano’da, Atina’da, Eskişehir’de, Kahire’de, Hamburg’da, Amman’da, Ankara’da, Sofya’da, Budapeşte’de, Bangkok’ta, ve Avrupa’nın Tango Başkenti İstanbul’da bu dili konuşarak pek çok tanguero ile dans ettim. Haydarpaşa Garının turistik otel olmaması için 30 Mayıs 2013’te başlayan ve devam eden tango direnişine dans ederek katıldım. Şimdi sırada 2016 Mayıs’ında yapılacak olan ve herkesin katılabileceği imara karşı “Eymir Gölü için Tango” etkinliğimiz, Haziran’da Patika Dergisi “Tango ve Edebiyat” günümüz var. Sizleri 9 Temmuz Cumartesi günü 22. Ütopyalar Buluşması Tango Gecesi’ne davet ediyor, Bambu dergisinin Mart sayısında çıkacak olan Tangodora isimli öykümü okumanızı diliyorum. Türkiye’nin tango konulu tiyatrosu SON TANGO’yu30 17 Martta ODTÜ’de izleyebilirsiniz.
|
|
|
|
Bu kez Ankaradan Buenos Aires’e Pelin Ercan (Kapital Tango’nun kurucusu) Bilkent Üniversitesindeki görevinden ayrılarak giderek Arjantin Tangosuna katkıda bulunmuştur (En sağdaki resim). Atatürk’ün çağdaşlık hedefine ulaşılmıştır.
Not: Tüm internet erişimleri Şubat 2016’a aittir.
