Malumunuz, tüketim çağında yaşıyoruz. Her şeyin modası çabucak geçiyor ya da elimizde bir tane olsa bile ikincisini sonra üçüncüsünü ve hep daha fazlasını istiyoruz. Hipnotize olmuşçasına bütün ürünlerin bir sonraki sürümünü bekliyoruz. Bunların yokluğunda veya eksikliğinde ise en büyük ruhsal sıkıntılara giriyoruz.
Diğer bir yandan ise üretim çağında yaşıyoruz. Tüketilenden çok daha fazla üretiliyor. Fakat üretilenler ihtiyacı olanın eline değil, parası olanın eline geçiyor. Üretilen fazla ürünlere de, bu ürünlerden mahrum kalanlara da yazık oluyor.
1970lerde tam da bu soruna çözüm olan ve aslında pek de gün yüzüne çıkmamış, daha doğrusu çıkarılmamış bir sistem kullanılmış. Kapitalizmi kökünden kurutabilecek kapasitedeki Cybersyn bence ülkemizin ve dünyamızın çıkış yolu olabilirdi.
Cybersyn projesi, sosyalist lider Salvador Allende yönetimi döneminde, büyüyen sosyo-ekonomik ihtiyaçları dengelemek ve Şili’nin ekonomisini kapitalizmden sosyalizme geçirmek amacıyla kurulmuş bir bilgisayar ağıdır. İngiliz sibernetikçi Stafford Beer önderliğinde, birçok ayrı bilim dalında çalışan kişilerden oluşan bir takım, fabrikalar ve devlet arasında ekonomik verinin paylaşımına yönelik bir model tasarladılar.
Bu modeli anlayabilmemiz için öncelikle biraz ön bilgiye ihtiyacımız olacak.
Sibernetik Nedir?
Sibernetik, düzenleyici sistemlerin yapılarını kısıtlarını ve olasılıklarını keşfetmeye yönelik disiplinler ötesi bir bakış açısıdır. Mekanik, fiziksel, biyolojik, bilişsel ve sosyal sistemler sibernetiğin çalışma alanı içindedir.
Sibernetik, incelenen sistemin kapalı bir döngü içinde olması gerekir. Yani, sistemin bir eylemi, sistemin ortamında değişikliğe neden olur ve bu değişiklik sistemin kendisine geri bildirilir.
Şili’de Halkın Birliği Dönemi
Şili’de 1970 yılında yapılan başkanlık seçimlerini oy çokluğuyla Salvador Allende Gossens kazandı. Marksist fizikçi Gossens, Şili Sosyalist Parti’sinin bir üyesiydi. Gossens, aynı zamanda Halkın Birliği (Unidad Popular) adı verilen, Şili’nin sosyalist ve komünist partilerinin koalisyonundan oluşan birliğe de önderlik ediyordu.
Stafford Beer
1926-2002 yılları arasında yaşamış olan Stafford Beer, Manchester Business School’da profesörlük yapmış İngiliz bir teorisyendir. Beer, yöneylem araştırması ve sibernetik yönetimi alanlarındaki çalışmalarıyla bilinmektedir.
Cybersyn’e Yakından Bakış
Şili’de Gossens’den önceki hükümetin aldığı ve o güne kadar kullanılmamış teleks makineleri (metin esaslı gönderi yapan tele-printerlardan oluşan bir ağ) her fabrikaya yerleştirildi. Her gün, fabrikalardan hammadde durumu, üretim çıktıları ve ihtiyaç bilgileri Santiago’daki kontrol merkezine gönderiliyor ve burada kısa süreli tahminlemeler ve gerekli ayarlamaları yapabilen bir bilgisayara aktarılıyordu.
Firma, çalışma alanı, sektör ve toplam olmak üzere 4 seviyeli bir kontrolden oluşmaktaydı. Algedonik geri bildirim olarak bilinen yani üst seviye kontrole geçmek için alt seviyedeki değerlerin eşik değeri aşması olarak özetlenebilecek bir kontrol sistemi kullanılmaktaydı. Sonuçlar tartışılıyor ve buna göre üst seviye planları yapılıyordu. Cybersyn için Cyberstride adı verilen bir yazılım kullanılıyordu. Bayes Filtreleme kullanan program 12 kişilik bir İngiliz ekibin danışmanlığında Şilili mühendisler tarafından yazıldı.
Cybersyn’in Hikâyesi
1971 yılının Temmuzunda Stafford Beer, Şili’li mühendis ve siyasetçi olan Fernando Flores’le, ardından da Şili Üretim Geliştirme Kurumuyla iletişime geçti. Beer, sibernetikle ilgili teorilerine yeni millileşen Şili ekonomisine uygulayabilecekleri konusunda tavsiyeler verdi. Beer bunun sibernetikle ilgili fikirlerini uygulamak için eşsiz bir fırsat olduğunu görmüştü. Şili’nin, Rusya’daki hiyerarşik düzenin aksine, işçilerin özerkliğini amaçlayan sosyalistliği Beer’i fikirlerini burada uygulamaya yönelten unsurdu.
Stafford Beer’in Şili’yle olan bu görüşmesi bir süre sonra tavsiye olmaktan çok bir projeye dönüştü. Yoğun geçen bir programın ardından projenin 1973’de gelişmiş bir prototipi oluştu.
Şili Üretim Geliştirme Kurumu genel sekreteri Gustavo Silva’nın raporlarına göre 40,000 kamyonla şehre dağıtılan gıda bu sistem sayesinde 200 kamyon ile dağıtılabilir hale gelmişti.
11 Eylül 1973’de ABD’nin parmağının bulunduğu askeri darbe sonrasında Cybersyn durduruldu ve kontrol odası yıkıldı!!!
Kaynaklar
(1) http://p2pfoundation.net/Cybersyn
(2) http://en.wikipedia.org/wiki/Fernando_Flores
(3) http://varnelis.net/blog/kazys/project_cybersyn
(4) http://www.redpepper.org.uk/allendes-socialist-internet/
(5) http://www.damninteresting.com/nineteen-seventy-three/
(6) http://irevolution.net/2009/02/21/project-cybersyn-chile-20-in-1973/
(7) http://www.newyorker.com/magazine/2014/10/13/planning-machine