Asgari ücrete ne zaman zam yapılsa tartışmalar başlar. Maaşı artan kesim – ki toplumun en az % 40’ı ediyor – geliri arttığı için sevinir. Ancak bir kesim de bu zamların işgücü maliyetini artıracağını ve bunun bize enflasyonun artması olarak geri döneceğini, dolayısıyla aslında hiçbir şey kazanılmayacağını iddia eder. Peki öyle midir gerçekten?
Enflasyonun maaş zamlarını etkisiz kıldığı apaçık bir gerçek. Dolayısıyla belki bir şey kazanılamıyor. Ancak kazanılamamasının nedeni işgücü maliyetinin artması mı? Enflasyonun nedenleri işgücü maliyetlerine indirgenemeyecek bir konu. Türkiye’yi ele alırsak artan döviz kurunun maliyetleri artırmasından enflasyonun artması düşünülebilir. Fakat bizim aksimize kur sorunları yaşamayan ülkeler de kendi standartlarına göre yüksek enflasyon oranlarıyla uğraşıyorlar.
IMF tarafından 2023 Haziran ayında yayımlanan “Euro Area Inflation after the Pandemic and Energy Shock: Import Prices,Profits and Wages” adlı makale Euro Bölgesi’nde son dönemde yaşanan yüksek enflasyonda kârların, ücretlerin ve ithalat fiyatlarının rolü anlatılıyor. Euro bölgesindeki birim kârlardaki artışın GSYİH deflatöründeki artışın temel nedeni olduğu sonucuna varılıyor.
Birim üretim başına düşen kârlar, son zamanlarda fazlasıyla değişti. 2022’de GSYİH deflatöründeki artışın temel nedeni birim üretim başına düşen kârların artmasıydı. Birim üretim başına düşen kârlar önceleri bu kadar etkili değildi. 2000 ile 2019 yılları arasında birim kârlar, GSYH deflatörüne birim işgücü maliyetlerinden biraz daha az etkilemekteydi. Pandemi süreci sonrasına denk gelen 2022 yılında GSYİH deflatörü sert şekilde yükselmeye başladı. Hem birim işgücü maliyetleri hem de birim kârlar son yıllardaki ortalamaların önemli ölçüde üzerine çıktı. Artışta en büyük payı birim kârlar sağladı.
Tarım, inşaat, madencilik ve kamu hizmetleri, imalat ve iletişim yoğun hizmetlerde birim kar arttı. En büyük artış madencilik ve kamu hizmetleri sektörü görüldü. 2022’den bu yana toplam GSYİH deflatörü enflasyonuna katkı açısından kıyaslama yaparsak; birim kârda önemli bir artış ve toplam brüt katma değerde büyük bir paya sahip olan ticaret, seyahat, konaklama ve gıda sektörleri en büyük artışı gördü. Benzer bir değişiklik, önceleri GSYH deflatörü için göz ardı edilebilir bir paya sahip madencilik ve kamu hizmetleri için de geçerli. 2022 birinci çeyrek ile 2023 birinci çeyrek arasındaki ortalama enflasyonun onda ikisinden sorumlu.
GSYH deflatöründeki artış, büyüklük olarak 1970’lerdeki ilk petrol fiyatı şokuyla kıyaslanabilir nitelikte olmakla birlikte kompozisyonu farklıdır. OPEC ambargosuyla ortaya çıkan 1973’teki ilk petrol fiyatı şokunun ardından, GSYİH deflatöründeki büyüme, artan işgücü maliyetlerinden epey etkilenmekteydi. Ancak kârlar düşmekteydi. GSYİH deflatörü enflasyon oranındaki mevcut artışın büyüklüğü, ilk petrol fiyatı şokuyla karşılaştırılabilir.
ABD ve Kanada’ya nispeten, Euro Bölgesi’nde GSYH deflatöründeki kârın payı arttı. Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’nde GSYİH deflatöründeki ivmelenme daha erken başladı ve işgücü maliyetlerinden etkilenmeye daha meyilli hâle geldi. Ancak; ABD ve Kanada’ya yıllık bazda bakıldığında, GSYH deflatörü 2022 yılının ikinci yarısında her iki ülkede yavaşlarken Euro Bölgesi ve Birleşik Krallık’ta GSYH deflatörü 2022 yılının ikinci yarısında ivmelendi. Bu ivmelenmede kârlar büyük rol oynadı.
Tüketim deflatörünü incelemek ve bileşenlerinin etkilerini anlamak isteniyor. Bu nedenle de tüketim deflatörü ayrıştırıldığında; son enflasyon artışının ana karşılığı olarak dış fiyatlar ve kârların kilit rolünü doğrulanıyor. 2022 birinci çeyrekten 2023 birinci çeyreğe kadar, ticaret hadleriyle yakından bağlantılı olan yabancı (ithal) kısım, toplam tüketim deflatörü enflasyonuna yaklaşık beşte iki katkıda bulundu. Yurtiçi kârlar tüketim deflatörü enflasyonuna yüzde 45 katkıda bulunuyor. Tarihsel ortalamalarla karşılaştırıldığında, son iki yılda enflasyonun temel karşılığı olan işgücü maliyetinin yerini artan ithalat fiyatları ve kâr payı aldı.
Özetle; işgücü maliyetinin enflasyon üzerindeki etkisi kısıtlı. Artan enflasyon karşısında sorunun nedenini, maaşı zamlandığında açlık sınırını kıl payı geçen emekçilerde aramaktansa şirketlerde aramak daha akıllıca olacaktır.
