Mehmet Emin Erkul

Operatör Doktor Seyidoğlu Mehmet Emin ERKUL 1881’de bugünkü Yunanistan sınırları içinde kalan Serfiçe sancağının Grebene kazasında doğdu. Babası Erzurum Vergi Müdürlüğü görevini yürüttükten sonra Edirne Vergi Müdürlüğü’ne tayin edilen Yahya Efendi idi. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi )

Annesi ise Hasbiye Hanım idi. (Ergin, 2007)

Emin Bey eğitiminin ilk aşamasını memleketinde tamamladıktan sonra İstanbul’a geldi, burada önce Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi’ni sonra Çengelköy İdadisi’ni bitirdi. (Ergin, 2007)

Emin Bey idadiden sonra Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye’ye girdi ve ilk aşamadan itibaren operatör doktor olmayı amaçladı. Anatomi ve fizyoloji derslerine ağırlık verdi ve imkân dahilinde kadavralar üzerinde ameliyatlar yaptı. (Erkul, 1948)

Emin Bey mezuniyetine az bir süre kala Erzurum’a gitti ve burada babasının arkadaşı olan Erzurum Askeri Hastanesi Başhekimi Binbaşı İbrahim Bey’in de teşvik etmesi ile küçük çaplı cerrahi operasyonlar yaparak mesleki deneyimini arttırdı. (Tınal, 2011)

Emin Bey 6 Aralık 1905’te yardımcı tabip yüzbaşı olarak Gülhane Askeri Hastanesi Cerrahi Servisi’nde asistan olarak göreve başladı 28 Temmuz 1906’da da ilk operatörlük sertifikasını aldı, 15 Haziran 1908’de dönemin ünlü hekimi Dayke Paşa’nın asistanlığına atandı, bir buçuk yıllık eğitiminin sonunda 12 Kasım 1909’da hastane operatörü oldu. (Ergin, 2007)

Sonrasında Gülhane Askeri Hastanesi cerrahi hastalıklar ikinci muallimliğine atandı, Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye’de sınav ile cerrahi hastalıklar muallim muavini oldu, yaklaşık bir buçuk yıl da muallim vekaletinde bulundu. (Ergin, 2007)

Emin Bey hocası Witing Paşa’nın da etkisi ile 1909 yılında eğitimini tamamlamak için Almanya’nın Hamburg kentine gitti, Hamburg’a giderken Budapeşte Uluslararası Tıp Kongresi’ne katıldı, bu kongrede mesleğine dair yeni teknikler öğrendi ve bu tekniklerin Türk tıp literatürüne kazandırılması için uğraştı. (Erkul, 1948)

1910 yılında sağlık sorunları nedeniyle tabip yüzbaşı rütbesiyle askerlikten istifa etti ve eğitim giderlerini karşıladı. (Sadaretten, Harbiye Nezareti Celilesine gönderilen 14 Kasım 1910 tarihli tezkire)

Emin Bey Afyonkarahisar’da özel hastane açarak hekimlik kariyerini bir süre burada devam ettirdi. Poliklinik Aylık Tıp Gazetesi’nde bu hastanenin yurtta kişisel girişimle kurulan ilk özel hastane olduğu yazılmıştır. Emin Bey Afyonkarahisar’da açtığı özel hastaneden sonra ikinci özel hastaneyi de Konya’da açmıştır.

Emin Bey Balkan Savaşları sırasında Üsküp Hilal-i Ahmer Hastanesi Operatörlüğü görevine tayin edildi, Konya’da savaş yaralılarının ameliyatlarını yürütmeye devam etti.

Emin Bey 1913’te Bursa Vilayeti Sıhhat Müdürü olarak atandı. 1917’de Bursa Hastane Başhekimliği görevini yürüttü, ayrıca Bursa Askeri Nekahathane ve Menzil Hastaneleri Başhekimliği ve operatörlüğü görevlerini yürüttü. Bu görevleri yürütürken Bursa’da askeri kaplıcaların kurulması ve yönetilmesi için çaba sarf etti. 15 Aralık 1914 tarihinde Bursa Gureba Hastanesi’nde Hüdavendigar Etibba Cemiyeti adı altında tabipler birliği kurulması amacıyla yürütülen girişimlere öncülük etti.

Ayrıca Emin Bey 1915’te 6 ay boyunca Bursa Belediye Reisliği görevini vekaleten yürüttü. Belediye reisliğini vekaleten yürüttüğü dönemde şehir için çok olumlu girişimleri oldu. Olanaklar ölçüsünde yolları genişletti, gaz sıkıntısı nedeniyle ışıklandırmanın sağlanamadığı Bursa’da odun ile çalışan lokomobiller kullanarak geceleri kente elektrik verilmesini sağladı. (Ziyaoğlu, 1971)

Ayrıca Emin Bey Bursa’da Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Bursa şubesinin başkanlığını yürüttü. (Türk Kızılayı Arşivi)

Emin Bey Bursa Şube Başkanlığı görevini yürüttüğü dönemde gösterdiği başarılarından dolayı Gümüş Hilal-i Ahmer Madalyası’na layık görüldü. (Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nden Sadaret’e gönderilen 24 Eylül1916 tarihli tezkire)

Emin Bey Osmanlı donanmasını güçlendirme amacıyla kurulan Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti’nin Hüdavendigar Vilayeti ayağında görev yaptı ve buradaki katkılarından dolayı iki kez Donanma Madalyası’na layık görüldü. (Dahiliye Nezareti’nden Sadaret’e gönderilen 8 Ağustos 1915 tarihli tezkire)

Emin Bey, Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Bursa’dan mebus seçildi ve mecliste son derece etkin biçimde çalıştı, bu görevinin yanında Milli Mücadele döneminde cephede de etkin çalışmalar yürüttü.

Birinci Dönem TBMM sonrasında ise Bursa Vilayet İdare Meclisi Üyeliği görevini üstlendi, bu dönemde çalışmalarının odak noktası ise Bursa’nın yeniden yapılandırılma süreci idi, Emin Bey işgal döneminin hasarlarını onarmayı amaçladı. (Erkul, Milli Mücadele Ve Cumhuriyet Devrine Ait Hatıralar, Tefrika 1, 1955)

Emin Bey, Cumhuriyet döneminde İstanbul’a atanan ilk şehremini idi, 5 Haziran 1924’te İstanbul Şehreminliği görevine atandı, 19 Ocak 1926’ya kadar bu görevini sürdürdü, görevi boyunca önemli hizmetlere imza attı. (TBMM Arşivi, Mehmet Emin Erkul Sicil Dosyası, Sicil No:79)

Emin Bey 3 Mart 1932 tarihinde Milli Reasürans T.A.Ş yönetim kuruluna seçildi ve üye, başkanvekili ve başkan olarak 29 Mart 1950 tarihine kadar görev yürüttü, 1 Ocak 1934 tarihinde de Osmanlı Bankası yönetim kurulu üyeliğine seçildi ve bu görevini de 10 Temmuz 1953’e kadar sürdürdü. (Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi, Yer No: 2/6-10, Fihrist No: 3228-267)

Emin Bey Türkiye Turing Ve Otomobil Kurumu ile Türkiye Satranç Federasyonu Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı. (Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi)

Emin Bey, Milli Mücadele’de Batı Cephesi’nin fahri cerrahi müşaviri ve operatörü olarak görev yaptı. Birinci Dönem mebusu olduğu için yeşil, cephede hizmet ettiği için kırmızı olmak üzere yeşil-kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. (TBMM Arşivi, Mehmet Emin Erkul Sicil Dosyası, Sicil No: 79)

İsmet Paşa, konu ile ilgili meclise verdiği cevapta Emin Bey’in Batı Cephesi’nde bilfiil ateş hattında hizmet ettiğini bildirdi. (Başvekil İsmet Paşa’dan Büyük Millet Meclisi Riyaseti Celilesi’ne gönderilen 21 Nisan 1925 tarihli yazı)

Emin Bey Batı Cephesi’nde doğrudan İsmet Paşa’nın görevlendirmesi ile komutanların tedavilerinden sorumlu hekim olarak görev yaptı. Sahadaki bu görevin de etkisiyle olanaksızlıklar nedeniyle cephedeki sağlık hizmetlerinin yetersizliğine tanık oldu ve bu sorunun çözümü için dönemin Büyük Millet Meclisi’nde çaba gösterdi.

Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’nin kaybedilmesinden sonra Ankara bölgesindeki başlıca büyük binalar hastaneye çevrildi ve oluşturulan bu yeni hastanelerin cerrahi sorumluluğu Emin Bey’e verildi. (Erkul, Milli Mücadele Hatıraları Tefrika 43-45, 1954)

Sakarya Muharebesi döneminde Ankara’ya gönderilen yaralıların ameliyatları Emin Bey tarafından, eldeki çok kısıtlı olanaklara karşın başarıyla yürütüldü ve savaşın sağlık cephesi bu şekilde başarıya ulaştı. (Erkul, Milli Mücadele Hatıraları, Tefrika 48, 1954)

Emin Bey, Birinci Meclis döneminde bozulan meclis düzeninin ve bunun Milli Mücadele sürecini kesintiye uğratması riskinin önüne geçmek için doğrudan Mustafa Kemal Paşa’nın talimatı ile kurulan gizli bir örgütlenme olan Selamet-i Umumiye Komitesi’nin kurucuları arasında yer aldı. Birinci Meclis’in feshine kadar çalışan gizli komite evlerde gizli oturumlar düzenledi, meclise gelecek maddeleri önceden tartıştı ve meclis grubunun buna uygun doğrultuda hareket etmesi sağlandı, komite reisliğini ise Mustafa Kemal Paşa üstlendi. (Erkul, Milli Mücadele Hatıraları Tefrika 24, 1954)

Emin Bey meclisteki görevi sırasında meclise milli serpuş olarak fes yerine kalpağın kabul edilmesine ilişkin bir takrir sundu fakat bu takrir meclisin bir kısmı tarafından İslam karşıtlığı olarak nitelendi ve kabul edilmedi. (Erkul, Milli Mücadele Hatıraları, Tefrika 25, 1954)

Operatör Doktor Emin Bey prostat kanseri nedeniyle 3 Haziran 1964’te 83 yaşında iken İstanbul’da vefat etti, cenazesi Kadıköy Osmanağa Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından Merdivenköy’deki aile kabristanına defnedildi. (Emin Erkul’un torunu Bengi Seyidoğlu ile yapılan görüşme)

KAYNAKÇA

1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bab-ı Ali Evrak Odası

2. ERGİN, Osman Nuri: İstanbul Şehreminleri (Büyükşehir Belediye Başkanları) 1855-1928, Yay. Hazırlayan: Ahmed Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İzmir, 2007

3. ERKUL, Emin: “Mesleki Hatıralarım”, Poliklinik-Aylık Tıp Gazetesi, Ayrı Basım, Tan Matbaası, İstanbul, 1948.

4. TINAL, Melih: Op. Dr. Emin Erkul’un Millî Mücadele Anıları, Zeus Yayınları, İzmir, 2011.

5. Sadaret’ten Harbiye Nezareti’ne Tezkire

6. ZİYAOĞLU, Rakım: İstanbul Kadıları Şehreminleri Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi 1453-1971 İdari-Siyasi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1971.

7. Türk Kızılayı Arşivi

8. Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nden Sadaret’e Gönderilen 24 Eylül 1916 Tarihli Tezkire

9. Dahiliye Nezareti’nden Sadaret’e Gönderilen 8 Ağustos 1915 Tarihli Tezkire

10. Vakit Gazetesi Arşivi

11. . TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ARŞİVİ Mehmet Emin Erkul Sicil Dosyası

12. Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi

13. Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi