Kurtuluş Savaşı’nda Ali Çetinkaya

Ayvalık ilçesinde Cunda adası diye bir ada vardır. Bu ada Ege Denizi’nin kuzeyinde bulunur. Halk arasında genellikle adanın eski ismi olan “Cunda” kullanılır. Cumhuriyetin ilanından sonra değişen adanın ismi “Ali Bey Adası” olmuştur. Bu güzel adaya adını veren Ali Bey adına adada bir anıt bulunmaktadır. Ali Bey’in kim olduğuna gelince… Kendisi Milli Mücadele kahramanlarımızdan birisidir. Soyadı kanunu ile birlikte Çetinkaya soyadını almıştır. Ayvalık’ta görevli bulunduğu sırada komutanı olduğu alay ile birlikte işgalci Yunan kuvvetlerine karşı koymuş ve ilk direnen askeri birlik olmuştur. Milli Mücadele’de atılan ilk “askeri” kurşunu Ali Bey’in attığı kabul edilir. Ali Bey’in bu kahramanlıkları Nutuk’ta Atatürk tarafından anlatılmaktadır. İlerleyen kısımlarda değineceğiz.

Ali Çetinkaya 1896’da Mekteb-i Harbiye’ye girmiş ve 1898 yılında teğmen olmuştu.(1) Ardından çeşitli rütbeler ile Balkanlarda Bulgar çetelerine karşı mücadele eden Ali Bey, Kırçova’da İttihat ve Terakki’nin gücünü arttırmak için çalıştı.(2) 31 Mart Vakasından sonra ise Selanik’e sürgün edilen Sultan İkinci Abdülhamit’in muhafızlığı görevine geldi.(3) İtalyanlar, Trablusgarp’a saldırdıklarında ise bu sefer aralarında Enver Paşa ve Mustafa Kemal Paşa’nın da olduğu askerler ile yerel halkı örgütleyerek İtalyanlara direndi; sonrasında ise Balkan Savaşları çıkınca Anadolu’ya geri döndü.(4) Birinci Dünya Savaşı’ndan ise imparatorluğun doğusunda Ruslar ve İngilizler ile çarpıştı. Kafkas Cephesinde Ruslar ile mücadele eden Ali Bey, Irak’ta ise Kut Zaferinin kazanılmasında pay sahibi oldu ve daha Kurtuluş Savaşı’ndan önce rütbe, madalya ve nişanlarla ile ödüllendirildi.(5) Savaştan sonra ise Ayvalık’a tayin edildi.(6)

Birinci Dünya Savaşı sonrası dönem Osmanlı Devleti için çok zor oldu. Ülkemizin toprakları üzerinde yapılan işgal planlarına uygulama imkanı doğmuştu. Hatta, İtalya ve Yunanistan, İzmir’i işgal etmek için birbirleri ile yarışıyordu.(7) Bu yarışı ise Yunanistan kazanmıştı. İzmir adım adım Yunan işgaline doğru ilerlerken, İzmir ve çevre illerden vatanseverler bazı tedbirler almaya çalışıyordu. Bu durumdan rahatsız olan İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümeti, vali ve kolordu komutanı olan Nurettin Paşa’yı istifa ettiriyor; yerlerine ise vali olarak Kambur İzzet, Kolordu Komutanı olarak ise Mirliva Nadir Paşa atıyordu.(8) Ali Çetinkaya bu dönemdeki Vali İzzet’in ihanetlerinin kendi anılarında anlatmıştır.(9) 15 Mayıs 1919 günü Yunan Ordusu, İzmir’ e ayak basmıştı. Resmi makamlardan işgal aleyhine herhangi bir direniş gösterilmiyordu. İşgale direniş gösteren fertler başta olmak üzere, azınlıklar ile birlikte Yunan Ordusu, Müslüman Türk halkını şehit ediyordu.(10) Ali Bey, kendi hatıralarında bu kötü günde ilk şehit edilenler arasında Hasan Tahsin’in (Osman Nerves) de bulunduğunu söyle anlatır: “ İslam’a husumette Gladiston’un (Gladstone) isâet ruhunu temsil eden Buxton Biraderleri Bükreş’te bir fedai olarak cerh eden Selanikli Tahsin Bey bu ilk şüheda kafilesi meyanında isi.”(11)

Yunanlar, İzmir’den sonra Aydın ve Manisa’ya doğru işgali genişletiyor ve hiçbir direnişle karşılaşmıyorlardı. İlerleyen günlerde ise Ayvalık’a çıkan Yunan askeri karşılarında Yarbay Ali Bey komutasındaki 172. Alay ile karşılaştılar.(12) Böylelikle ilk defa işgal güçleri “askeri” bir direniş ile karşılaşmış oldu. Bu dönemde Ali Çetinkaya, İstanbul Hükümeti ve bölge yöneticilerinin teslimiyetçi tutumunu eleştirir. Dâhiliye Nazırı Ali Kemal, Ayvalık Kaymakamı Osman Nuri ve Bergama Kaymakamı Emin’in teslimiyetçi tutumları Ali Çetinkaya tarafından ihanet olarak nitelendirilir.(13) 1919 senesinde askerlikten istifa eden Ali Çetinkaya, memleketi Afyon’dan halkın isteğiyle milletvekili seçilmiş; İstanbul’a hareket ederek Meclis-i Mebusan’da görev almıştır.(14) İstanbul’un İşgali ile birlikte Malta’ya sürgün edilen Çetinkaya 1921 yılında serbest bırakılmıştır. Yurda dönen Çetinkaya, Türkiye Büyük Millet Meclisine katılmıştır. Cumhuriyetin ilanına kadar burada görev yapacaktır.

Cumhuriyet’in ilanından sonra da memleket için çalışmalarını sürdüren Ali Çetinkaya çeşitli görevleri yerine getirmiştir. Ali Çetinkaya kızının adını ‘İstiklal’ koyacak kadar bağımsızlığa düşkün milletperver bir insandı.(15) Onun Milli Mücadele’deki bu kahramanlıkları bizzat Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından Nutuk’ta şöyle bahsedilir: ”Yüksek hey’etinizce de bilinmektedir ki, Yunanlılar İzmir’e çıktıkları zaman, orada 17’nci Kolordu Komutanı olarak karargâhıyla birlikte Nadir Paşa bulunuyordu. Kuvvet olarak, Yarbay Hurrem Bey komutasında 56’ncı Tümen’in iki alayı vardı. Bu kuvvet, özellikle kolordu komutanının emriyle, düşmana karşı koydurmaksızın, büyük hakaretler altında, Yunanlılara teslim edilmiştir. Bu tümenin bir alayı (172’nci alay) Ayvalık’ta bulunuyordu. Komutanı Yarbay Ali Bey (Afyonkarahisar Milletvekili Albay Ali Bey) idi. Yunan ordusu işgal alanını genişletirken, Ayvalık’a da asker çıkardı. Ali Bey, bu Yunan kuvvetlerine karşı 28 Mayıs 1919’da savaşa girişti. Bu tarihe kadar, Yunan birlikleri hiçbir yerde ateşle karşılık görmemişti. Aksine, bazı şehir ve kasabalar halkı korkutulmuş, İstanbul Hükümeti’nin emirlerine uyarak idare amirleri başta olmak üzere, Yunan birliklerini özel hey’etlerle karşılamışlardı. Ali Bey’in Ayvalık bölgesinde muharebe cephesi kurması üzerine, yavaş yavaş Soma’da, Akhisar’da, Salihli’de milli cepheler oluşmaya başlamıştı.”(16) Böylesine büyük bir insan olan Ali Çetinkaya tarihe böyle geçmiştir.

  1. Ali Çetinkaya, Askerlik Hayatım 1914-1922, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., (Yay. Haz: Oktay Şimşek- Zeki Dilek), İstanbul 2012, s.4’den aktaran Ercan Yalçın, “Ali Çetinkaya, Askerlik Hayatım 1914-1922, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (Yay. Haz: Oktay Şimşek- Zeki Dilek), 1. Basım, İstanbul, 2012 , 512 sayfa” üzerine kitap incelemesi, ÇTTAD [Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi], XII/24, 2012/Bahar, s.351.

  2. Çetinkaya, a.g.e., s. 5-6’dan aktaran Yalçın, a.g.e., s. 351.

  3. Yalçın, a.g.e., s.352.

  4. Yalçın, a.g.e., s.352.

  5. Sinan Meydan, “Tarih Tamam Diyor”, Sözcü, 14 Mayıs 2018

  6. Yalçın, a.g.e., s. 352.

  7. Ali Çetinkaya’nın Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1993, ss.2-4.

  8. Çetinkaya, a.g.e., ss.170-171’den aktaran Yalçın, a.g.e., s.355.

  9. Yalçın, a.g.e., s.355.

  10. Yalçın, a.g.e., s.356.

  11. Yalçın, a.g.e., s.356.

  12. Yalçın, a.g.e., s.352.

  13. Yalçın, a.g.e., s.358.

  14. Çetinkaya, a.g.e., ss.8-9’dan aktaran Yalçın, a.g.e., s.352.

  15. Meydan, “Tarih Tamam Diyor”

  16. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, Ankara, 1927

Kaynakça

Yalçın, Ercan. “Ali Çetinkaya, Askerlik Hayatım 1914-1922, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (Yay. Haz: Oktay Şimşek- Zeki Dilek), 1. Basım, İstanbul, 2012 , 512 sayfa” üzerine kitap incelemesi, ÇTTAD [Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi], XII/24, 2012/Bahar: 349-359.

Meydan, Sinan. “Tarih Tamam Diyor” Sözcü, Mayıs 14, 2018

Ali Çetinkaya’nın Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1993

Atatürk, Mustafa Kemal. Nutuk. Ankara 1927.

Bunları da sevebilirsiniz